Ông Lê Quốc Minh: Doanh nghiệp cần nhìn nhận vai trò không thể thay thế của báo chí chính thống

Theo ông Lê Quốc Minh, nếu báo chí chính thống bị suy yếu, xã hội sẽ thiếu nơi thẩm định đúng - sai và khi đó, chính doanh nghiệp là bên chịu hệ lụy lâu dài.

Trong kỷ nguyên số, khi thông tin lan truyền với tốc độ chưa từng có, mạng xã hội và các nền tảng xuyên biên giới dường như đang chiếm lĩnh phần lớn không gian truyền thông. Tuy nhiên, giữa dòng chảy dữ liệu khổng lồ ấy, báo chí chính thống vẫn là điểm tựa để xã hội phân định đúng - sai, thật - giả.

Để làm rõ vấn đề này, Báo Điện tử VTC News có cuộc trò chuyện với Nhà báo Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam.

Ông Lê Quốc Minh trò chuyện cùng PV Báo Điện tử VTC News.

Mạnh dạn thử nghiệm mô hình kinh doanh mới

- Nguồn thu báo chí hiện nay đang bị chia sẻ với mạng xã hội và các nền tảng xuyên biên giới. Theo ông, đâu là chiến lược cốt lõi để báo chí chính thống giữ vững dòng tiền và tăng trưởng bền vững?

Chúng ta khó có thể trách các nền tảng xuyên biên giới bởi sự phát triển thời gian qua của họ thực sự tạo ra những cách thức mới cho các nhà quảng cáo.

Doanh nghiệp khi quảng cáo trên các nền tảng này ngày càng thuận tiện, có thể theo dõi xem khoản kinh phí chi ra quảng cáo có trúng đối tượng không, có đạt hiệu quả không, trong khi với báo chí, việc đo đếm khó khăn hơn rất nhiều.

Đó là lý do trong nhiều năm trở lại đây, thị phần quảng cáo của Google, Facebook và một số nền tảng xuyên biên giới khác ngày càng tăng lên. Theo thống kê, chỉ riêng Facebook và Google chiếm hơn 60% tổng chi phí quảng cáo trên toàn thế giới. Thực trạng này tác động vô cùng lớn với báo chí. Nhiều doanh nghiệp chọn những nền tảng mà họ cảm thấy quảng cáo hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng cần nhìn nhận vai trò không thể thay thế của báo chí chính thống. Nếu báo chí gặp khó khăn, thu hẹp hoạt động và thậm chí ngừng hoạt động thì người đọc, người xem, người nghe không còn những nền tảng để thẩm định thông tin đúng - sai nữa. Điều này xảy ra sẽ rất nguy hiểm.

Thực tế cho thấy tình trạng doanh nghiệp chỉ quan tâm đến hiệu quả của họ, chứ chưa nghĩ rằng sự tồn tại của báo chí chính thống sẽ tác động vô cùng lớn đối với xã hội nói chung, cũng như doanh nghiệp nói riêng.

- Ông đánh giá thế nào về mô hình báo chí “đa nền tảng - đa doanh thu”? Đâu là rào cản lớn nhất khiến nhiều cơ quan báo chí Việt Nam chưa triển khai hiệu quả mô hình này?

Theo các nghiên cứu trên thế giới, mỗi cơ quan báo chí phải có ít nhất 3 mô hình kinh doanh thì mới có thể phát triển bền vững.

Báo chí thế giới cũng giới thiệu khoảng 13 - 15 mô hình kinh doanh khác nhau, và thực tế, nhiều cơ quan báo chí thế giới đã đa dạng nguồn thu từ rất lâu rồi.

Trước đây, quảng cáo chiếm tới 85 - 90% doanh thu của mỗi cơ quan báo chí, nay giảm còn dưới 50%, tức nó vẫn chiếm tỷ lệ lớn nhưng đã giảm đáng kể so với trước. Khoảng hơn 50% còn lại, báo chí tìm từ các nguồn thu khác, như: thu phí nội dung điện tử, kinh doanh thương mại điện tử, kinh doanh dữ liệu, kinh doanh công nghệ…

Mặc dù có nhiều mô hình kinh doanh như vậy, song tại Việt Nam, tôi nhận định chưa có sự mạnh dạn của các cơ quan báo chí trong việc thử nghiệm các mô hình mới.

Đơn cử như việc tổ chức sự kiện đang trở thành một nguồn tạo doanh thu khá lớn cho cơ quan báo chí, một số nơi có thể lên đến 15 hoặc thậm chí 20%. Ở Việt Nam cũng có những đơn vị từng tổ chức sự kiện, nhưng thiên về việc gây dựng hình ảnh, làm thương hiệu cho cơ quan báo chí hơn là tạo ra nguồn thu.

Hoặc có những cách thức rất thuận lợi cho cơ quan báo chí khi có lượng dữ liệu rất lớn về nội dung, dữ liệu về người dùng. Hiện nay, nhiều cơ quan báo chí trên thế giới phối hợp với các nền tảng công nghệ, cho phép những nền tảng này sử dụng dữ liệu để huấn luyện các hệ thống AI, và đổi lại, cơ quan báo chí được nhận những khoản kinh phí. Việt Nam chưa thể tham gia vào hoạt động này do quy mô còn vừa phải và chưa thu hút sự quan tâm của các tập đoàn công nghệ lớn.

Nhưng tôi cho rằng, các cơ quan báo chí Việt Nam cần mạnh dạn thử nghiệm những mô hình mới. Không phải thử nghiệm nào cũng thành công, có thể chọn mô hình này thấy không phù hợp thì chuyển sang mô hình khác. Như tôi đã nói, mỗi cơ quan báo chí phải áp dụng ít nhất 3 mô hình kinh doanh thì mới có thể ổn định được.

Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa và các đại biểu thăm gian trưng bày của Đài Tiếng nói Việt Nam tại Hội Báo toàn quốc 2025.

Sự tương đồng giữa báo chí và startup

- Theo ông, trong bối cảnh hiện nay, tinh thần khởi nghiệp (startup) có thể áp dụng vào hoạt động báo chí thế nào? Làm báo có cần tư duy như startup không?

Làm báo không thể hoàn toàn giống như startup. Báo chí là sản phẩm rất đặc biệt, có thể tác động rất lớn đến xã hội, có thể làm lụi bại một công ty, có thể ảnh hưởng đến một con người, một doanh nghiệp, một tổ chức, thậm chí có tác động đến cả một ngành nghề.

Những nội dung của báo chí mang tính trách nhiệm với xã hội rất cao, không phải cứ nội dung nào nắm được là đẩy lên, mà cần thẩm định rất kỹ càng, kiểm chứng từ nhiều nguồn, phải công bằng và cân bằng.

Nếu liên quan tới 2 - 3 đối tượng, mà đối tượng này được nói nhiều hơn đối tượng kia; hoặc chỉ dẫn lời một người mà không có nguồn khác để thẩm định, kiểm chứng…, là không cân bằng. Rất nhiều đòi hỏi như thế đối với sản phẩm báo chí nên yêu cầu kinh nghiệm rất nhiều.

Chúng ta có đội ngũ nhà báo trẻ rất năng động, rất giỏi, có những tác phẩm hay, nhưng cũng phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, càng có thâm niên thì năng lực về báo chí càng nâng lên. Giống như thầy thuốc lâu năm, có kinh nghiệm, chỉ cần nhìn hay chạm tay là biết bệnh, chứ chưa chắc đã cần phải khám kỹ hay sử dụng máy móc hiện đại. Nhà báo cũng đòi hỏi tinh thần trách nhiệm, kinh nghiệm rất lớn trong việc sản xuất nội dung, trong việc vận hành tòa soạn.

Nhưng cũng có thể ví von sự tương đồng giữa báo chí và startup là luôn luôn có tinh thần đổi mới, tinh thần dấn thân. Nếu chúng ta làm báo theo kiểu cũ mà hài lòng với những gì chúng ta đang làm, ngày ngày sản xuất thêm nhiều tin bài, chụp thêm nhiều ảnh, thì không còn phù hợp nữa.

Trước kia, khi người dùng chỉ có báo chí để lấy thông tin thì chúng ta như người gác cổng. Chúng ta bày món ăn gì lên, họ sẽ tiếp cận món ăn đó. Nhưng giờ đây, vai trò “người gác cổng” của báo chí bị ảnh hưởng rất nhiều, vì người dùng có thể tìm được thông tin từ rất nhiều nguồn khác nhau.

Vậy nên, báo chí càng phải chọn lọc và nâng cao chất lượng hơn nữa, càng phải dấn thân, càng phải đổi mới hơn nữa. Hôm nay phải nghĩ ra sản phẩm này, tuyến bài nọ, ngày mai tổ chức hoạt động khác để thu hút người dùng, giành lại sự chú ý của họ. Tinh thần startup nếu nói ở khía cạnh như vậy thì sẽ phù hợp.

- Trong tương lai, báo chí Việt Nam có thể sống bằng thu phí người đọc, hay đây vẫn là giấc mơ xa vời, thưa ông?

Thu phí trên báo điện tử là con đường rất khó khăn, cho đến giờ chỉ có một số ít cơ quan báo chí trên thế giới có thể thành công. Những thành công của New York Times, Wall Street Journal và một số tờ báo khác là động lực, là sự cổ vũ để chúng ta noi theo, nhưng để thực hiện như họ là điều rất khó.

Kể cả những quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc hay một số nước châu Âu…, tỷ lệ người đồng ý trả tiền cho báo điện tử không cao. Không có nhiều tờ báo đạt số lượng người trả phí trên 100.000. Song, đây là con đường trong các chiến lược chuyển đổi số đều được khuyến nghị nên áp dụng.

Đầu tiên là câu chuyện sản phẩm làm ra thì phải bán chứ không thể cho miễn phí, điều mà chúng ta mắc sai lầm trong suốt gần 30 năm qua, khi Internet ra đời. Trước đây, đa số các tờ báo đều để bán, mặc dù trên đó có quảng cáo nhưng vẫn được bán với chi phí rẻ. Khoản tiền thu được sẽ bù đắp chi phí vận hành của tòa soạn, chi trả lương cho phóng viên, biên tập viên…

Giờ đây, chúng ta đẩy nội dung lên Internet với hy vọng nhiều người đọc được thì càng tốt, nhưng rốt cục người đọc đã chuyển từ tư duy “sẵn sàng trả một khoản tiền để mua tờ báo” sang tư duy “cái gì cũng chỉ thích miễn phí”.

Vài năm trở lại đây, xu hướng thu phí bắt đầu tăng lên và chúng ta thấy các tờ báo lớn trên thế giới về cơ bản là thu phí. Tất nhiên thu phí thì nội dung phải chất lượng để người đọc cảm thấy xứng đáng với số tiền bỏ ra.

Song, có thực tế, nhiều tờ báo hiện nay lại chạy đua bằng những nội dung gây sốc để có nhiều người xem, để thu tiền quảng cáo, thì càng khiến cho nội dung rẻ tiền đi, đi ngược lại quan điểm nội dung báo chí phải chất lượng cao để thu phí.

Đương nhiên thu phí chỉ là một trong rất nhiều mô hình kinh doanh, nhưng các chuyên gia cho rằng, nguồn thu từ độc giả luôn luôn rất quan trọng. Đây là sự khẳng định đó sẽ là những độc giả trung thành, họ xem rồi muốn quay lại, họ xem một bài thì lại muốn xem nhiều bài để xứng đáng với số tiền bỏ ra. Và càng nhiều người như thế thì tờ báo càng có nhiều độc giả trung thành. Đó mới là điều quan trọng.

Ngược lại, nếu chúng ta thu hút bằng những nội dung gây sốc, độc giả đọc xong có thể chạy mất và không bao giờ quay lại. Xây dựng lực lượng độc giả trung thành vốn là một nguyên tắc cốt lõi của báo chí, đã bị bỏ quên, xao nhãng trong khoảng thời gian dài.

Bây giờ, chiến lược phát triển báo chí nói chung là quay lại với chiến lược lấy độc giả làm trung tâm, và xây dựng sự trung thành đối với độc giả, bởi chính độc giả mới là những người nuôi dưỡng cơ quan báo chí tồn tại.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!