Những phóng viên xung kích

Đầu tháng 4/1975, sau khi giải phóng Đà Nẵng, lãnh đạo Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) quyết định thành lập Tổ phóng viên mũi nhọn, tiếp tục đi theo cánh quân phía Đông vào phía Nam. Tổ trưởng là nhà báo Vũ Tạo, một phóng viên ảnh thông tấn quân sự giàu kinh nghiệm. Trong tổ có các phóng viên ảnh Lâm Hồng Long, Hứa Kiểm, Đinh Quang Thành, lái xe Ngô Bình, điện báo viên Lê Thái và tôi. Với tôi, đó chuyến đi có một không hai trong đời.

1.Chúng tôi đi dọc miền Trung theo bước chân thần tốc của các chiến sĩ, vừa hành quân vừa chụp ảnh, viết bài, phát thông tin về Hà Nội. Anh em trong tổ đi trên chiếc com-măng-ca đít vuông của Liên Xô và mang thêm một chiếc Honda mượn của Ủy ban Quân quản Huế để dễ cơ động.
Bác Lâm Hồng Long là một nhà nhiếp ảnh tài năng, tâm huyết, tác giả của bức ảnh nổi tiếng “Bác Hồ bắt nhịp Kết Đoàn”. Các anh Vũ Tạo và Hứa Kiểm, Đinh Quang Thành đều là những phóng viên chiến trường dày dạn, không có mặt trận nào, chiến dịch lớn nào vắng họ, từ chiến dịch Đường 9 – Nam Lào, Quảng Trị – Khe Sanh... cho đến ngày “Điện Biên Phủ trên không” ở Hà Nội.

Trước khi tham gia Tổ mũi nhọn, tôi đã cùng bác Lâm Hồng Long tham gia chiến dịch giải phóng Huế và Đà Nẵng ngay trong những ngày đầu tiên. Chúng tôi đã đi bộ từ cầu Mỹ Chánh suốt đêm, qua hơn 30km để kịp vào Huế vì trước khi rút chạy, quân Sài Gòn đã phá hủy cây cầu này nên xe ôtô không thể nào qua được.

Khi được tin quân giải phóng đang tiến vào Đà Nẵng, bác Lâm Hồng Long, các nhà báo Ngọc Đản, Hoàng Thiểm và tôi lại lên đường ngay. Sáng ngày 29/3/1975, chúng tôi rời Huế. Tôi và bác Long đi chiếc Honda 67. Ngọc Đản và Hoàng Thiểm đi chiếc Honda Dame. Mấy anh em cứ nhắm hướng đèo Hải Vân đi tới. Tôi và bác Long thay nhau chạy xe. Trên đường đi tôi mới biết bác từng bị địch bắt và giam ở Đà Nẵng mấy năm trước lúc ra Bắc tập kết. Trước đó, bác là thợ vẽ trang trí trong các rạp hát, rồi thợ ảnh. Bác giác ngộ cách mạng và tham gia hoạt động, bị bắt trong một lần địch bố ráp cơ sở nội thành và bị đưa về giam ở nhà lao Con Gà. Khi ấy, người yêu đã đính hôn của bác còn lặn lội từ Hàm Tâm ra Đà Nẵng thăm nuôi. Bác Long được thả vừa lúc có Hiệp định Geneva. Thế là đoàn thể thu xếp cho bác tập kết ra Bắc...

Nhà báo Vũ Tạo là một phóng viên thông tấn quân sự dày dạn kinh nghiệm chiến trường. Tôi từng gặp anh trên đường vào mặt trận Quảng Trị năm 1972. Vũ Tạo là một người điềm tĩnh, nhỏ nhẹ nhưng rất bản lĩnh và có những bức ảnh xuất thần. Anh nổi tiếng nhất với bức ảnh “Hiên ngang” chụp một khẩu đội cao xạ đang bắn trả máy bay Mỹ, đúng lúc một quả bom nổ tung bên ụ pháo. Chỉ có lòng dũng cảm, sẵn sàng hy sinh thì mới có thể đứng vững và chụp được bức ảnh ấy. Ngoài tác phẩm “Hiên ngang”, nhà báo Vũ Tạo còn để lại nhiều bức ảnh mang dấu ấn, như “Bộ đội tên lửa bảo vệ Hà Nội”, “Đánh chiếm căn cứ Tân Lâm, Quảng Trị”, “Lớp học văn hóa của các nữ thanh niên xung phong trong hang núi”... Điều đặc biệt là ông có những tác phẩm mang cái nhìn nhân đạo sâu sắc về chiến tranh như các bức ảnh ở Quảng Trị năm 1972: “Chiến sĩ quân giải phóng băng bó vết thương cho lính Sài Gòn”, “Ngừng nổ súng, gọi địch ra hàng”, “Sĩ quan, binh lính trung đoàn 56 Sài Gòn phản chiến, được Quân giải phóng tiếp nhận”...

Nhà báo Hứa Kiểm là người dân tộc Tày, sinh tại Lạng Sơn, nhập ngũ từ khi còn rất trẻ. Ông được đào tạo và trở thành giáo viên văn hoá. Năm 1966, ông tham gia lớp phóng viên ảnh của TTXVN và gắn bó với nhiếp ảnh. Ông là một người cầm máy luôn có mặt ở những địa bàn ác liệt của chiến tranh, thường trú tại tuyến lửa Vĩnh Linh và có mặt trong những trận đánh ở phía Nam sông Bến Hải, chụp ảnh các trận đánh lớn, như trận pháo kích Cồn Tiên, Dốc Miếu năm 1967; thường xuyên ở trọng điểm giao thông Trường Sơn ATP (tên gọi tắt của Chữ A, ngầm Ta Lê và đèo Phu La Nhích nằm trên trục đường 20 Quyết Thắng). Trong các năm 1971 - 1972, ông luôn có mặt các trận địa cao xạ, tên lửa, gắn bó với lực lượng hải quân, không quân trong những trận đánh ác liệt.

Nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Đinh Quang Thành thuộc lớp những nhà nhiếp ảnh hàng đầu của TTXVN. Ở tuổi đôi mươi, Đinh Quang Thành đã cầm máy sáng tác và có tác phẩm tham dự trong các triển lãm ảnh những năm đầu Thủ đô giải phóng. Sau đó, ông tham dự lớp đào tạo phóng viên của TTXVN, từ năm 1962 trở thành phóng viên chuyên nghiệp, gắn bó cả cuộc đời với nghề làm báo. Bên cạnh nhiệm vụ làm báo, ông còn dành thời gian sáng tác ảnh nghệ thuật, là hội viên sáng lập của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam. Đinh Quang Thành ghi lại những hình ảnh chân thực trong cuộc chiến đấu bảo vệ đất nước: Những chiếc cầu phao qua sông; cô thanh niên xung phong trong đêm dẫn đường cho xe vượt trọng điểm trong chiến tranh phá hoại ở miền Trung; cảnh Bệnh viện Bạch Mai bị bom B52 của Mỹ san phẳng trong 12 ngày đêm của chiến dịch Điện Biên Phủ trên không...

2.Được đi cùng với các đồng nghiệp như vậy, tôi thấy mình thật may mắn. Vì yêu cầu nghề nghiệp, chúng tôi không đi theo một đơn vị nào mà hành quân độc lập, lấy tư liệu, chụp ảnh, viết bài và chuyển thông tin về nhà khi qua từng địa bàn. Hiểm nguy luôn rình rập. Anh em trong tổ đã theo kịp bước chân thần tốc của các chiến sĩ dọc chiều dài đất nước, qua tất cả các thành phố lớn, từ Huế đến Đà Nẵng, Quy Nhơn, Nha Trang... Chúng tôi đã có mặt trong các trận đánh ở Phan Rang, Xuân Lộc, kịp thời tham gia đội hình mũi đột kích của cánh quân phía Đông tiến vào dinh Độc Lập trưa 30/4/1975.

Các phóng viên trong tổ đã tham gia và ghi lại hình ảnh những trận đánh cuối cùng ở Nước Trong - đồn điền cao su Ông Quế, chứng kiến lễ trao cờ quyết thắng cho các đơn vị bộ binh và xe tăng trước giờ tiến vào Sài Gòn. Trong điều kiện tác chiến nguy hiểm, anh em trong tổ dù chỉ đi trên chiếc xe com-măng-ca vẫn theo sát mũi đột kích thọc sâu vừa đánh vừa hành tiến vào trung tâm thành phố.

Trưa 30/4/1975, các phóng viên trong Tổ mũi nhọn là những người có mặt sớm và ghi lại được những hình ảnh có ý nghĩa lịch sử khi xe tăng Quân giải phóng tiến vào Dinh Độc Lập, nội các Dương Văn Minh sau khi đầu hàng, nhân dân Sài Gòn đổ ra đường chào đón Quân giải phóng. Sau đó, chúng tôi chia làm hai cánh, các anh Hứa Kiểm, Đinh Quang Thành cùng lái xe Ngô Bình đi về hướng sân bay Tân Sơn Nhất. Từ Dinh Độc Lập, Vũ Tạo và tôi mượn xe con của Phó Tư lệnh Quân đoàn 2 Hoàng Đan ra bến Nhà Rồng, Tòa Đô chánh, Bộ Tổng tham mưu quân đội Sài Gòn… để chụp ảnh và lấy tư liệu viết về ngày đầu giải phóng. Đến Tòa Đô chánh, súng vẫn đang nổ, đạn bắn thẳng bay sát chỗ hai anh em. Chúng tôi phải đứng sát chân tượng Trần Hưng Đạo để tránh đạn. Tôi nhớ mãi gương mặt điềm tĩnh của Vũ Tạo khi anh nhắc tôi: “Ngày cuối cùng của chiến tranh rồi. Cố gắng cho an toàn em nhé!”.

Nhà báo Vũ Tạo và tôi có hai bức ảnh rất đặc biệt vào ngày 30/4/1975: Bức ảnh tôi chụp anh đang tác nghiệp giữa những xe tăng Quân giải phóng hội quân vào khoảnh khắc lịch sử trên sân Dinh Độc Lập. Bức ảnh anh chụp tôi đang vẫy chào người dân Sài Gòn trên đường Hồng Thập Tự.
Trong chuyến công tác đặc biệt ấy, tôi có nhiều kỷ niệm không thể quên. Khi qua Hàm Tân - Bình Thuận, quê hương bác Lâm Hồng Long, chúng tôi là những người chứng kiến giây phút đầu tiên bác Lâm Hồng Long đoàn tụ với gia đình sau 21 năm xa cách và cả giây phút bác gặp lại người con gái đã hứa hôn vẫn đợi chờ bác cho đến ngày thống nhất... Anh em trong tổ cũng chứng kiến cảnh lái xe Ngô Bình gặp được cha mình, người chỉ huy một trung đoàn pháo binh trên chiến trường miền Đông.

Sau khi giải phóng Sài Gòn khoảng một tuần, Tổng Biên tập Việt Nam Thông tấn xã Đào Tùng cử bác Lâm Hồng Long và tôi đi Vũng Tàu, nơi các chiến sĩ từ nhà tù Côn Đảo vừa được đón về đất liền. Chính trong chuyến đi này, Lâm Hồng Long đã chụp bức ảnh “Mẹ con ngày gặp mặt”. Trong một buổi trưa ở khu đón tiếp, ông đã chứng kiến cảnh một bà mẹ miền Tây tìm gặp được con mình là tử tù Lê Văn Thức từ Côn Đảo vừa trở về và ghi lại được hình ảnh vô cùng xúc động. Bức ảnh này đã trở thành biểu tượng cho mùa Xuân sum họp, mùa Xuân thống nhất 1975. Lịch sử đã trao cho Lâm Hồng Long, người phóng viên quê hương miền Nam, sau bao năm xa cách trở về, có được cơ hội ghi lại hình ảnh đó.

Những anh em trong Tổ mũi nhọn rất tự hào vì đã đóng góp công sức của mình trong thành công chung của đội ngũ cán bộ, phóng viên thông tấn xã, của lực lượng báo chí trong Mùa Xuân 1975 lịch sử. Sau này, nhà nhiếp ảnh Lâm Hồng Long đã được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật cho các tác phẩm: “Bác Hồ bắt nhịp Kết Đoàn” và “Mẹ con ngày gặp mặt”. Tên của ông đã được đặt cho hai con đường, một ở thành phố Phan Thiết và một ở thị xã La Gi (tỉnh Bình Thuận) quê hương ông. Các nhà báo Vũ Tạo, Hứa Kiểm, Đinh Quang Thành đã được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật cho những tác phẩm tiêu biểu trong chiến tranh.
Bác Lâm Hồng Long và các anh Vũ Tạo, Hứa Kiểm, Lê Thái đã về miền mây trắng nhưng hình ảnh của họ còn mãi với anh em Tổ phóng viên mũi nhọn chúng tôi.