Báo chí cách mạng Việt Nam: Ngọn cờ tư tưởng, động lực to lớn góp phần đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới

Báo chí cách mạng sẽ tiếp tục là trụ cột tư tưởng, là động lực phát triển văn hóa, con người Việt Nam góp phần xây dựng đất nước ngày càng hùng cường, thịnh vượng.

Cách đây tròn 100 năm, vào ngày 21/6/1925, tại Quảng Châu (Trung Quốc), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập báo Thanh Niên - tờ báo cách mạng đầu tiên của nước ta, cơ quan ngôn luận của Hội Cách mạng Thanh niên Việt Nam.

Thông qua báo Thanh Niên, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin với đường lối cứu nước, cứu dân theo yêu cầu mới của cách mạng Việt Nam lúc bấy giờ, từng bước thoát khỏi tình trạng mờ mịt, cùng đường của tầng lớp sỹ phu, văn thân yêu nước cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX.

Qua báo chí cách mạng, các tổ chức cộng sản được hình thành và phát triển, góp phần đưa đến sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam vào ngày 3/2/1930.

Tròn một thế kỷ qua, báo chí cách mạng nước ta đã có bước trưởng thành nhanh chóng, mạnh mẽ, vững chắc trở thành một bộ phận quan trọng, xung kích trong sự nghiệp cách mạng của Đảng và Nhân dân ta. Đi từ đấu tranh bí mật đến công khai, từ đấu tranh giải phóng dân tộc đến kháng chiến, kiến quốc, từ đi đầu trong công cuộc đổi mới đến hội nhập quốc tế sâu rộng, báo chí cách mạng luôn là lực lượng tiên phong, sắc bén trên mặt trận tư tưởng - văn hóa của Đảng, là tiếng nói tin yêu của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, là cầu nối bền chắc giữa Việt Nam và bạn bè quốc tế.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn những người làm báo: "... Phải có lập trường chính trị vững chắc, chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên các báo chí của ta đều phải có đường lối chính trị đúng" [1]. Trong bài nói chuyện tại Đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam, Người nhấn mạnh: "Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ" [2]. Trong bức điện gửi Hội Nhà báo Á - Phi, Người khẳng định: "Đối với những người viết báo chúng ta, cây bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng" [3]. Người động viên, nhắc nhở những người làm báo: "Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính, trừ tà" [4].

Đóng góp nổi bật của báo chí ta trong sự nghiệp đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế là luôn đi đầu trong công tác tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; cổ vũ, khẳng định những thành tựu, bài học của công cuộc đổi mới; tham gia đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo, biên giới của Tổ quốc; đấu tranh đẩy lùi, loại bỏ cái xấu, cái ác, cái lạc hậu; đi đầu trong cuộc chiến chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, góp phần làm thất bại chiến lược "diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch...

Phần lớn những người làm báo luôn rèn luyện, phấn đấu để có "mắt sáng, lòng trong, bút sắc", hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân.

Bên cạnh đó, hoạt động báo chí vẫn còn tồn tại một số hạn chế, yếu kém không nhỏ, có mặt kéo dài: một số cơ quan báo chí xa rời tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ; chưa coi trọng việc nêu gương, cổ vũ, nhân rộng nhân tố mới, điển hình tiên tiến, "người tốt, việc tốt", sa đà thông tin mặt trái của xã hội, cách thông tin còn thiếu tính nhân văn, tính giáo dục; một bộ phận người làm báo lợi dụng danh nghĩa báo chí để vụ lợi, trục lợi, vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức nghề nghiệp; tham gia mạng xã hội thiếu chuẩn mực, thiếu trách nhiệm; một số văn phòng đại diện, phóng viên thường trú hoạt động không theo đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, để xảy ra nhiều sai sót, tiêu cực; tình trạng "báo hóa tạp chí và trang thông tin điện tử" vẫn chưa được khắc phục một cách căn cơ.

Cuộc đấu tranh về chính trị, tư tưởng thể hiện trên trận địa báo chí, truyền thông dù thời chiến hay thời bình, dù thời bao cấp hay thời thị trường luôn gay go, phức tạp; ở giai đoạn hiện nay, tính chất đó, thách thức đó còn cao hơn, gay gắt hơn so với trước. Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, nhất là công nghệ thông tin và xu hướng toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ, sâu sắc, tạo ra nhiều cơ hội và cả những thách thức lớn.

Cách thức thu nhận, trao đổi thông tin (mạng internet, các website, các blog cá nhân; trí tuệ nhân tạo (AI); sự tương tác nhiều chiều trong thông tin); các trào lưu, khuynh hướng tư tưởng xâm nhập, tác động vào nước ta ngày càng mạnh mẽ, đa chiều. Các thế lực cơ hội, phản động, thù địch tăng cường chống phá ta trên nhiều mặt, nhất là trên lĩnh vực chính trị, tư tưởng, văn hoá, báo chí, truyền thông.

Tự hào với truyền thống vẻ vang của báo chí cách mạng Việt Nam, nhận thức sâu sắc hơn những trọng trách của báo chí trong giai đoạn cách mạng mới, bám sát tinh thần Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng "xây dựng nền báo chí, xuất bản, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại". Yêu cầu đặt ra là báo chí không chỉ làm tốt vai trò truyền thông mà còn trở thành lực lượng kiến thiết môi trường văn hóa, định hình chuẩn mực xã hội, lan tỏa hệ giá trị cốt lõi của dân tộc. Đó là hệ giá trị con người Việt Nam "yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo" được xây dựng, củng cố, phát triển thông qua truyền thông, giáo dục và văn hóa.

Muốn vậy, báo chí cần làm tốt chức năng phản ánh, định hướng và phản biện xã hội; đồng thời tăng cường vai trò giáo dục và lan tỏa niềm tin khát vọng phát triển đất nước.

Cùng với đẩy mạnh tuyên truyền đại hội đảng các cấp tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, nhiệm vụ quan trọng trong thời điểm này là báo chí cần tập trung xây dựng kế hoạch tuyên truyền bài bản, khoa học, có chiều sâu, tạo sự lan tỏa để toàn thể cán bộ, đảng viên và Nhân dân nắm chắc, hiểu sâu từ đó thực hiện thật tốt, thật hiệu quả 4 Nghị quyết của Bộ Chính trị: Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về "Hội nhập quốc tế trong tình hình mới"; Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Đây yêu cầu rất quan trọng đối với báo chí bởi 4 Nghị quyết trên sẽ là "Bộ tứ trụ cột" để giúp chúng ta cất cánh, "là những trụ cột thể chế nền tảng, tạo động lực mạnh mẽ đưa đất nước ta tiến lên trong kỷ nguyên mới, hiện thực hóa tầm nhìn Việt Nam phát triển, thu nhập cao vào năm 2045" như phát biểu chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị vừa qua.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và phát triển công nghệ, báo chí cần không ngừng đổi mới phương thức hoạt động, ứng dụng công nghệ để đáp ứng kịp thời nhu cầu thông tin đa dạng, đồng thời bảo vệ các giá trị tư tưởng của Đảng trong xã hội hiện đại. Báo chí phải góp phần hình thành "không gian văn hóa số" lành mạnh, cổ vũ lối sống tích cực, tinh thần cống hiến, trách nhiệm xã hội, thái độ công dân và văn hóa tiêu dùng thông minh.

Một trong những nhiệm vụ cấp thiết là nâng cao năng lực, phẩm chất, bản lĩnh chính trị và trình độ nghề nghiệp của đội ngũ người làm báo. Chú trọng đào tạo đội ngũ "vừa hồng vừa chuyên", có bản lĩnh chính trị vững vàng, tinh thông nghiệp vụ, am hiểu công nghệ truyền thông hiện đại. Đồng thời, thúc đẩy các mô hình báo chí gắn kết với giáo dục - văn hóa - khoa học để nâng cao chất lượng nội dung, mở rộng ảnh hưởng xã hội.

Trong bối cảnh đó, nhiệm vụ trọng tâm của báo chí không chỉ là phản ánh thông tin, mà còn phải chủ động kiến tạo không gian tư tưởng tích cực, hình thành hệ giá trị tiến bộ, định hướng dư luận xã hội và góp phần xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh. Báo chí phải trở thành thiết chế tư tưởng có khả năng tương tác cao, gắn bó với thực tiễn, dẫn dắt xã hội bằng lý tưởng, văn hóa và đạo đức cách mạng.

Cần tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy báo chí theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Quá trình này vừa giúp chấn chỉnh hoạt động báo chí, vừa tạo điều kiện để báo chí tăng cường đầu tư chiều sâu về công nghệ, nhân lực và sản phẩm, phát huy thế mạnh của từng cơ quan báo chí, loại hình báo chí.

Tuy nhiên, cần thống nhất nhận thức rằng, tinh gọn không có nghĩa là cắt giảm vai trò, tinh gọn là để các cơ quan báo chí thực hiện tốt hơn, đúng hơn sứ mệnh thông tin, tuyên truyền; phục vụ thực chất hơn, hiệu quả hơn lợi ích của Đảng, Nhà nước và Nhân dân. Đảng, Nhà nước sẽ quan tâm đầu tư nguồn lực, tài chính, cơ sở vật chất, bảo đảm các điều kiện để các cơ quan báo chí thực hiện tốt nhất vai trò, sứ mệnh của mình.

Môi trường truyền thông toàn cầu thay đổi sâu sắc với sự trỗi dậy của mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và các nền tảng xuyên biên giới, tạo ra những thách thức và cơ hội chưa từng có trong lịch sử báo chí. Sự phát triển như vũ bão của khoa học, công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, nền tảng số xuyên biên giới, truyền thông tích hợp và mạng xã hội, đã làm thay đổi căn bản cách thức sản xuất, phân phối và tiêu thụ thông tin.

Những khái niệm truyền thống về tòa soạn, bản quyền, định danh người làm báo, quy trình kiểm duyệt, xử lý vi phạm, vai trò của báo chí chính thống trong định hướng dư luận… đang đứng trước những thách thức lớn. Báo chí nước nhà cần phát triển đồng bộ về tổ chức, quản trị và công nghệ để đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên số. Các cơ quan báo chí cần chuyển đổi mô hình tòa soạn theo hướng hội tụ nội dung - công nghệ - nhân sự, phát triển sản phẩm truyền thông đa nền tảng, đổi mới cách thức truyền tải thông tin để tạo ảnh hưởng sâu rộng hơn trong đời sống xã hội.

Mỗi tòa soạn phải trở thành trung tâm sản xuất nội dung số - nơi hội tụ công nghệ hiện đại và bản lĩnh tư tưởng. Mỗi nhà báo cần rèn luyện trở thành những chiến sĩ tinh thông nghiệp vụ trong môi trường "tác chiến" hiện đại; có khả năng thích ứng với công nghệ mới, đầu tư nâng cao chất lượng nội dung và xây dựng lòng tin với độc giả. Bởi họ không chỉ là lực lượng cung cấp thông tin mà cần trở thành người dẫn dắt và nâng cao nhận thức của cộng đồng trong việc tiếp nhận, xử lý thông tin một cách thông minh và có trách nhiệm.

Một nhiệm vụ cấp thiết và có ý nghĩa chiến lược là sửa đổi, bổ sung Luật Báo chí, nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, hiện thực hóa chủ trương, đường lối của Đảng trong lĩnh vực báo chí, đồng thời xử lý các bất cập đang tồn tại, bảo đảm phù hợp với chuyển biến mạnh mẽ của thực tiễn truyền thông hiện đại và định hướng phát triển báo chí cách mạng trong thời kỳ mới.

Luật Báo chí (sửa đổi) cần thể hiện rõ hơn bản chất cách mạng và xã hội chủ nghĩa của báo chí nước ta, vừa góp phần tăng cường cơ chế giám sát, quản lý nhưng đồng thời cũng bảo đảm môi trường sáng tạo, cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy đổi mới, đa dạng hóa sản phẩm thông tin.

Đây không chỉ là công việc của các nhà lập pháp, mà cần có sự vào cuộc chủ động, đóng góp trí tuệ và tiếng nói trách nhiệm từ đội ngũ những người làm báo, các cơ quan chủ quản báo chí và toàn xã hội. Mỗi quy định pháp lý cần phản ánh đúng bản chất chuyển động của đời sống xã hội, đồng thời tạo điều kiện để các cơ quan báo chí khẳng định vai trò dẫn dắt dư luận, làm chủ không gian thông tin, không bị hòa tan vào dòng chảy thị trường hoặc bị lấn át bởi các thế lực xuyên tạc, thao túng.

Kỷ niệm 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ là dịp nhìn lại một hành trình vẻ vang, mà còn là cơ hội để tái khẳng định sứ mệnh chính trị, văn hóa và xã hội của báo chí trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Một thế kỷ qua, báo chí cách mạng đã tận tụy phụng sự sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc qua mọi biến thiên lịch sử; thế kỷ tới, báo chí cần tiếp tục là lực lượng dẫn dắt dư luận, kiến tạo niềm tin, bảo vệ nền tảng tư tưởng và khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Với sự lãnh đạo toàn diện của Đảng, với truyền thống cách mạng vẻ vang và với đội ngũ những người làm báo giàu tâm huyết - trí tuệ - bản lĩnh, chúng ta tin tưởng sâu sắc rằng: báo chí cách mạng Việt Nam sẽ tiếp tục là trụ cột tư tưởng, là động lực phát triển văn hóa, con người Việt Nam góp phần xây dựng đất nước ngày càng hùng cường, thịnh vượng.

[1] Hồ Chí Minh - Toàn tập, tập 9, Nxb CTQG, H. 2001, tr. 414.

[2] Sđd, tập 10, tr. 616.

[3] Sđd, tập 11, tr. 441.

[4] Sđd, tập 5, tr. 131.

Nguyễn Trọng Nghĩa(Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương)