Những bài báo sức nặng “cửu đỉnh”

Trải qua hàng trăm năm hình thành và phát triển, báo chí luôn giữ một vai trò quan trọng với đời sống xã hội và tùy vào bối cảnh cụ thể, có tác động ở mức độ khác nhau, ít hoặc nhiều, thậm chí sâu sắc tới chính trị - xã hội, chính trường quốc gia, quốc tế. Vụ Watergate là một điển hình trong tác nghiệp báo chí, đã làm chao đảo chính trường Mỹ dẫn tới việc Tổng thống Nixon phải từ chức vào năm 1974.

Với Việt Nam, hơn 100 năm trước, bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” do Nguyễn Ái Quốc ký tên, được gửi tới Hội nghị hòa bình Versailles (Pháp) và đăng trên Báo L'Humanité (Nhân đạo, một tờ báo thiên tả đương thời có uy tín của Đảng Xã hội Pháp) vào ngày 18/6/1919, đã gây sự chú ý lớn của dư luận, được ví như “tiếng bom” trên bàn hội nghị Versailles…

1. Các vị tiền bối thuộc thế hệ khai sáng nước Việt Nam mới đều coi báo chí là một công cụ hữu hiệu tuyên truyền đường lối, chủ trương đấu tranh cách mạng, giác ngộ quần chúng và tập hợp lực lượng. Đầu thế kỉ XX, ngay tại thủ đô Paris của nước Pháp, sau khi gửi bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” tới Hội nghị hòa bình Versailles và đăng trên tờ Báo L'Humanité; Nguyễn Ái Quốc càng hiểu rõ sứ mệnh của báo chí và tích cực học viết báo, làm báo. Chỉ 3 năm sau sự kiện bản “Yêu sách của nhân dân An Nam”, Nguyễn Ái Quốc đã cùng các nhà cách mạng quốc tế xuất bản tại Pháp báo “le Paria” (Người cùng khổ), bằng tiếng Pháp vào năm 1922, nhằm tuyên truyền, vận động tổ chức và tập hợp lực lượng đấu tranh đòi các quyền cơ bản của các dân tộc thuộc địa.

Trên đường bôn ba hoạt động cách mạng, 3 năm sau khi báo Người cùng khổ ra đời, Nguyễn Ái Quốc sáng lập Báo Thanh niên tại Trung Quốc và dấu mốc này chính là sự ra đời của nền báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925). Báo Thanh niên thể hiện bằng ngôn ngữ tiếng Việt (chữ Quốc ngữ) và đã phục vụ đắc lực công tác tuyên truyền, giáo dục học viên các lớp huấn luyện chính trị của Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí Hội và từng bước được lan truyền về Việt Nam.

Quá trình hoạt động cách mạng, Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập hoặc tham gia sáng lập, cộng tác với nhiều tờ báo. Bản thân Người là nhà báo lớn, là người khai sáng và bậc thầy của báo chí cách mạng Việt Nam; có nhiều tác phẩm chính luận đặc sắc ảnh hưởng to lớn tới tiến trình cách mạng Việt Nam và thế giới. Trong đó, những tác phẩm nổi tiếng như: “Bản án chế độ thực dân Pháp”, “Đường kách mệnh”, “Lịch sử nước ta”, “Tuyên ngôn độc lập”, “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến”… và hàng trăm bài báo, bài viết, bài nói chuyện như "Sửa đổi lối làm việc", “Tự phê bình và phê bình”, "Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân"…

Những tác phẩm, bài nói, bài viết của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh ở mỗi giai đoạn lịch sử đều bám sát nhiệm vụ của đất nước và có tác động sâu sắc tới sự vận động, phát triển của cách mạng Việt Nam. Đúng như nhà thơ Sóng Hồng từng viết: “Dùng cán bút làm đòn xoay chế độ/ Mỗi vần thơ: bom đạn phá cường quyền”.

2. Trong luồng gió ấm thổi vào đời sống kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước sau đại hội VI của Đảng (tháng 12/1986), báo chí là lĩnh vực nhạy cảm, chuyển mình rất nhanh và có đóng góp không nhỏ với sự nghiệp đổi mới, phát triển đất nước. Là một nhà cách mạng tiền bối, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh – người cầm lái những năm đầu sự nghiệp Đổi mới ý thức rõ sứ mệnh của báo chí. Chính ông, với cương vị nhà lãnh đạo cao nhất, là người tiên phong thúc đẩy báo chí đổi mới, sáng tạo. Những bài viết ngắn gọn, súc tích trong chuyên mục “Những việc cần làm ngay” đã tác động sâu sắc tới hệ thống chính trị, góp phần “bừng tỉnh” nền báo chí nước nhà để mở ra giai đoạn chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí.

Hiện nay, Phòng truyền thống Báo Nhân dân đang lưu giữ một bức thư tay ngắn gọn của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, gửi kèm bài viết “Những việc cần làm ngay”. Sinh thời, nhà báo Hữu Thọ kể lại, hôm đó ông đang trực Ban Biên tập Báo Nhân Dân thì buổi chiều Chủ nhật 24/5/1987, thường trực cơ quan Báo Nhân Dân chuyển đến bì thư của “một đồng chí đứng tuổi” đưa đến và nhờ chuyển ngay cho Ban Biên tập. Trong phong bì có một bài viết và một lá thư ngắn, tất cả đều được viết tay.

Sáng hôm sau, ngày 25/5/1987, Báo Nhân Dân đăng trên trang nhất bài viết với hàng tít đậm Những việc cần làm ngay. Tác giả ký tên N.V.L. Bài viết chỉ gần 400 chữ, rất súc tích, đi thẳng vào vấn đề cụ thể đang khá nóng là tốc độ tăng giá cả thị trường. Tác giả phân tích và đưa ra yêu cầu: “Trật tự của giá cả cần phải được tôn trọng. Các bộ, các ngành, các địa phương, các cơ quan có thẩm quyền cần tích cực lãnh đạo tốt việc này. Các cơ quan tuyên truyền (báo chí, đài phát thanh, đài truyền hình,.v.v.) phải phản ánh và lên án, phải chỉ đích danh những cá nhân, những cơ quan, những tổ chức... làm các việc trái với chủ trương của Nghị quyết Trung ương 2 như đã nói trên. Gây một luồng dư luận lên án bọn phá hoại và đừng loan truyền tin bậy của chúng. Quần chúng phải có phong trào lên án ngay cả một số cán bộ, cơ quan làm bậy.”

Trong mục Những việc cần làm ngay trên Báo Nhân Dân ngày 26/5/1987, tác giả N.V.L nêu vụ kho lạnh Bến Bính (Hải Phòng) làm hỏng 360 tấn tỏi khô, gây thiệt hại 20 triệu đồng của Nhà nước và “Đề nghị các cơ quan có thẩm quyền phải điều tra và nghiêm trị những người gây ra thiệt hại này. Sau đó phải đưa tin lên báo và các cơ quan ngôn luận khác để sau này mọi cán bộ phải làm việc có trách nhiệm, đừng để xảy ra các tai hại tương tự”.

Sau khi vụ việc được giải quyết, ngày 30/5/1987, tác giả N.V.L trong bài viết ở chuyên mục đã trở nên nổi tiếng này, bày tỏ: “Vụ làm hỏng tỏi ở Kho lạnh Bến Bính đã có câu trả lời nhanh. Xin hoan nghênh việc kiểm tra kịp thời của các cơ quan có trách nhiệm”. Tác giả nhấn mạnh rằng: “Trên đây chỉ là những vụ nhỏ trong rất nhiều tiêu cực đã xảy ra trong nhiều năm qua. Nhân dân cùng các cơ quan thông tin cần tiếp tục phát hiện, theo dõi để giúp đỡ pháp luật và các cơ quan có trách nhiệm điều tra xử lý nhanh chóng, chính xác, triệt để mọi vụ, việc”.

Đồng chí mong muốn mặt trận chống tiêu cực có sự tham gia hưởng ứng của các phương tiện thông tin đại chúng cũng như của đông đảo quần chúng bởi vì “Một N.V.L. hay vài N.V.L. không thể biết hết mọi việc, nói hết mọi việc và làm hết mọi việc. Chỉ có sự nhất trí hành động của toàn Đảng, toàn dân mới có thể tạo nên chuyển biến thật sự cho đất nước” (N.V.L - Những việc cần làm ngay - Báo Nhân Dân ngày 25/6/1987).

Từ “phát súng lệnh này”, các cơ quan báo chí được “cởi trói”, sực tỉnh và ý thức rõ hơn sứ mệnh của mình trong việc đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực cũng quan trọng không kém phát hiện, biểu dương, nhân rộng cái hay, cái tốt, cái tích cực. Nhiều báo ở trung ương và địa phương như Nhân Dân, Quân đội nhân dân, Công an nhân dân, Lao động, Tiền phong, Đại đoàn kết, Tuần tin tức, Sài Gòn giải phóng, Hà Nội mới, Thanh niên, Tuổi trẻ… đã tích cực hưởng ứng Những việc cần làm ngay. Trên các mặt báo thời kỳ này thường xuyên xuất hiện mục “Hưởng ứng Những việc cần làm ngay”, đấu tranh chống bảo thủ, trì trệ, quan liêu, vô trách nhiệm… và biểu dương những cái mới, cái tốt trong đời sống xã hội.

Một trong những tác phẩm báo chí tiêu biểu thời kỳ này là “Cái đêm hôm ấy… đêm gì?” đăng trên Tuần báo Văn Nghệ ngày 23/1/1988. Bút ký này phản ánh thực trạng nhức nhối ở nông thôn, với những "cường hào mới" nhân danh chính quyền ép người dân phải nộp sản thuế vào một đêm đông rét mướt, tăm tối ở vùng nông thôn xứ Thanh… Trong bối cảnh lũ lụt, mất mùa liên miên, “vừa thiên tai, vừa nhân họa”; cũng như bao người dân quê đói khổ đương thời, gia đình nhà văn Phùng Gia Lộc triền miên sống trong cảnh túng thiếu, “đói vàng mắt”.

Trong khi đó, những người thu sản – đám “cường hào mới” ở nông thôn vẫn ăn uống phè phỡn… Và cái đêm thu sản đó, họ đã vơ vét bất cứ thứ gì có giá trị của người dân, kể cả số thóc giấu trong cỗ quan tài đóng sẵn dành cho mẹ nhà văn Phùng Gia Lộc. Số thóc ít ỏi này vốn được gia đình dành dụm để lúc thật cần mới đem ra dùng, và còn để “làm đám ma” cho mẹ nhà văn.

Ngay sau khi đăng tải, bút ký “Cái đêm hôm ấy… đêm gì?” gây nên tiếng vang lớn trong dư luận cả nước. Và nếu “Những việc cần làm ngay” đã thức tỉnh báo chí thì “Cái đêm hôm ấy… đêm gì?” cùng nhiều tác phẩm báo chí khác phản ánh sinh động hiện thực đời sống trong thời kì này đã góp phần thức tỉnh xã hội, thức tỉnh lòng người để cương quyết đổi mới, từ bỏ tư duy lạc hậu, từ bỏ những giáo điều đã trói buộc, kìm kẹp chúng ta trong vòng nghèo nàn, lạc hậu nhiều năm ròng.

3. Thành tựu 40 năm Đổi mới đã đặt tiền đề rất quan trọng để toàn Đảng, toàn dân nỗ lực bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên giàu mạnh, văn minh của nước Việt Nam. Trong bài phát biểu nhân kỷ niệm 79 năm Quốc khánh (2/9/1945 - 2/9/2024), tổ chức tại Hà Nội tối 29/8/2024, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã nêu bật những thành tựu to lớn của nước Việt Nam mới. Từ một vùng đất chưa có tên trên bản đồ thế giới, từ một đất nước bị chiến tranh tàn phá nặng nề, Việt Nam đã vươn lên trở thành biểu tượng hòa bình, ổn định, hiếu khách, điểm đến của các nhà đầu tư và du khách quốc tế. Từ một nền kinh tế lạc hậu, Việt Nam đã vươn lên lọt vào Top 40 nền kinh tế hàng đầu, có quy mô thương mại trong Top 20 quốc gia trên thế giới, mắt xích quan trọng trong 16 Hiệp định thương mại tự do (FTA) gắn kết với 60 nền kinh tế chủ chốt ở khu vực và toàn cầu.

Từ một đất nước bị bao vây cô lập, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 193 quốc gia trên thế giới, có quan hệ Đối tác chiến lược và Đối tác toàn diện với 30 nước, trong đó có tất cả các thành viên thường trực Hội đồng bảo an Liên hợp quốc, các nước lớn, và là thành viên tích cực của trên 70 tổ chức khu vực và quốc tế. Lấy hạnh phúc, ấm no của Nhân dân là mục tiêu phấn đấu, Việt Nam được Liên hợp quốc và bạn bè quốc tế xem như một câu chuyện thành công, một điểm sáng về xóa đói giảm nghèo, không ngừng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân.

Trong diễn văn tại lễ kỷ niệm trọng thể này, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm khẳng định: “Đảng, Nhà nước và Nhân dân Việt Nam đang ra sức phấn đấu bứt tốc, sớm về đích thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, hướng đến kỷ niệm 80 năm giành độc lập, 50 năm thống nhất đất nước, quyết tâm hiện thực hóa các mục tiêu phát triển đến năm 2030, kỷ niệm 100 năm đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng; năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, nay là nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao, Nhân dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, được sống trong môi trường an ninh, an toàn, an tâm, không ai bị bỏ lại phía sau. Thực hiện đúng ước nguyện trong di chúc của Bác Hồ đó là “Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới. Trong bối cảnh tình hình thế giới có những cơ hội, song cũng xuất hiện nhiều khó khăn, thách thức, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, phát huy tinh thần “tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc”, lấy đại đoàn kết toàn dân tộc, đoàn kết quốc tế trong sáng làm động lực, huy động mạnh mẽ sức dân, gắn kết chặt chẽ ý đảng với lòng dân làm nền tảng, nhất định Việt Nam sẽ tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, không ngừng phấn đấu, đóng góp nhiều hơn nữa duy trì hòa bình, ổn định, phát triển ở khu vực và trên thế giới”.

Lễ kỷ niệm và bài phát biểu của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm được báo chí đăng tải trang trọng, nhiều tờ báo rút tít nhấn mạnh thời kỳ, thời đại mới…; trong đó, Báo CAND số ra ngày 30/8/2024 đặt tít: “Việt Nam sẽ tiến vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”.

Từ bài phát biểu này, nguồn cảm hứng “kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” đã khích lệ toàn Đảng, toàn dân quyết tâm thực hiện cuộc “Đổi mới” lần 2; tập trung vào cải cách thể chế, sắp xếp lại tổ chức bộ máy, địa giới hành chính, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp… Đồng thời, báo chí cũng phản ánh nhu cầu cấp bách thực hiện “Bộ tứ trụ cột” để Việt Nam cất cánh, vươn mình, gồm Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân; Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Chỉ trong hơn nửa năm qua, một khối lượng công việc khổng lồ đã được thực hiện với một quyết tâm rất cao. Toàn bộ hệ thống chính trị, cả đất nước thống nhất trong quỹ đạo chuyển mình nhanh chóng, quyết tâm bứt tốc thực hiện bằng được mục tiêu phát triển 2 con số để hướng tới dấu mốc năm 2030, kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng: Là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao (GDP bình quân đầu người ước đạt khoảng 7.500 USD/năm); đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Trở thành nước phát triển, thu nhập cao (đến năm đó, tiêu chí sẽ thay đổi, theo tiêu chí hiện nay, GDP bình quân đầu người phải đạt trên 12.535 USD/năm).

Cũng trong khoảng thời gian gần 1 năm qua, vị lãnh đạo cao nhất của Đảng có những bài viết, bài phát biểu mang thông điệp rất rõ về những chủ đề thời sự, những nhiệm vụ trọng tâm của đất nước hiện nay, như: "Quyết tâm xây dựng Đảng vững mạnh, nước Việt Nam giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh"; “Chuyển đổi số - Động lực quan trọng phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới”; “Con đường của Việt Nam, quan hệ với Hoa Kỳ và tầm nhìn cho kỷ nguyên mới”; “Tinh - Gọn - Mạnh - Hiệu năng - Hiệu lực - Hiệu quả”; “Phát triển kinh tế tư nhân, đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng”; “Chung tay mở ra kỷ nguyên phát triển mới của quan hệ hữu nghị Việt Nam-Trung Quốc”; “Chống lãng phí”, “Thực hành tiết kiệm”,…

Từ những bài viết này, bên cạnh nội dung mang tính chỉ đạo, định hướng ở tầm vĩ mô cũng như mục tiêu, giải pháp cụ thể; đã giúp cho cán bộ, đảng viên và nhân dân nhận thức rõ hơn nhu cầu đổi mới, cải cách mọi mặt đời sống xã hội để đất nước phát triển bền vững.

Và đây cũng là động lực, sự khích lệ báo chí Việt Nam nỗ lực vươn lên trong kỷ nguyên mới, phục vụ tốt hơn sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.