'Ngày Giải phóng' của Mỹ hay ngày khai tử của toàn cầu hóa?

Cuộc tấn công thuế quan lớn nhất của Tổng thống Donald Trump gửi thông điệp rõ ràng đến nhiều công ty Mỹ và nước ngoài rằng thời đại toàn cầu hóa đã kết thúc.

Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi ngày 2/4 là "Ngày Giải phóng" đối với nước Mỹ khi tuyên bố áp dụng mức thuế đối ứng với nhiều quốc gia cao đến khó hiểu. Động thái này cũng cho thấy Nhà Trắng muốn hàng hóa bán cho người tiêu dùng phải sản xuất từ nhà máy trong nước - hạ bức màn về sự hỗ trợ đối với toàn cầu hóa, tăng cường thúc đẩy nền kinh tế thế giới trong nhiều thập kỷ.

Mức thuế mới bao gồm mức thuế cơ bản 10% đối với hàng nhập khẩu nước ngoài và mức thuế tương hỗ lớn hơn với Trung Quốc. Cụ thế, Trung Quốc phải đối mặt với tổng mức thuế 54%, Việt Nam 46% và Liên minh châu Âu 20%.

Ông Trump nói: “Cơ hội việc làm sẽ tăng cao và nhiều công ty quay trở lại đất nước chúng ta".

Đối với những quốc gia đưa ra phàn nàn về mức thuế mới, ông Trump nhấn mạnh: “Nếu bạn muốn mức thuế suất của mình bằng 0, thì bạn phải sản xuất sản phẩm của mình ngay tại Mỹ".

Tham vọng "Made in America" của Tổng thống Trump khiến nguồn đầu tư tại thị trường sản xuất giá rẻ và từ đồng minh Mỹ là Hàn Quốc và Nhật Bản bị cạn kiệt. Hiện tại, hàng loạt công ty đang xem xét lại lựa chọn của mình về nơi tốt nhất để đầu tư.

Giáo sư kinh tế tại trường Kinh tế và Quản lý Solvay Brussels, ông Andre Sapir cho biết: “Mỹ đã trở thành trung tâm của toàn cầu hóa, nhưng bây giờ Mỹ muốn rút lui".

Trong những tuần kể từ khi ông Trump nhậm chức, một loạt thông báo mới của nhà sản xuất iPhone Apple, nhà sản xuất ô tô Hàn Quốc Hyundai cùng nhiều nhà sản xuất dược phẩm Johnson & Johnson và Eli Lilly cho thấy các công ty đa quốc gia đang chuẩn bị mở rộng hoạt động tại Mỹ để đáp lại thuế quan của ông Trump.

Tuy nhiên, việc giải quyết chuỗi cung ứng của thế giới và chuyển đến Mỹ theo cách mà nhà lãnh đạo Mỹ muốn là nhiệm vụ khó khăn và phải xét về chi phí liên quan. Ngoài ra, còn có nguy cơ Mỹ sẽ giảm thuế nếu ông Trump sử dụng chúng để thu hẹp sự nhượng bộ thương mại từ nhiều quốc gia.

Các nhà kinh tế cũng cảnh báo thế giới có thể đối mặt với tình trạng đầu tư suy thoái, do tăng trưởng chậm lại khi nhiều công ty đứng ngoài cuộc chờ chiến tranh thương mại "biến mất".

Chuyên gia kinh tế tại ngân hàng Morgan Stanley Derrick Kam thông tin: “Việc thay đổi mọi thứ sẽ khá phức tạp. Quá trình diễn ra chậm chạp, tốn kém và đầy thách thức".

Tổng thống Mỹ hy vọng hàng rào thuế quan sẽ mở ra thời kỳ hoàng kim đối với việc làm khi sản xuất công nghiệp nở rộ khắp quốc gia này. Ông Trump cũng từng đổ lỗi cho hoạt động thương mại "săn mồi" của Trung Quốc, Liên minh châu Âu và đối tác thương mại Mỹ khác khi hút hết việc làm cùng nhiều ngành công nghiệp ở nước ngoài.

Hai đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ là Mexico và Canada được miễn thuế đối với toàn bộ hàng hóa tuân thủ thỏa thuận thương mại tự do. Nhưng cả hai quốc gia này vẫn phải đối mặt với mức thuế 25% mà ông Trump áp lên phần lớn hàng xuất khẩu của họ không thuộc phạm vi thỏa thuận.

Hôm 2/4, nhà lãnh đạo Mỹ ký lệnh đóng cửa miễn thuế đối với lô hàng giá rẻ từ Trung Quốc. Đây là nhà cung cấp lợi nhuận lớn nhất đối với Mỹ thông qua xu hướng chuyển nhượng, xây dựng nhà máy đồ chơi và quần áo cho đến sản xuất ô tô, máy móc, điện tử công nghệ cao.

Ở thời điểm hiện tại, Trung Quốc trở thành quốc gia thống trị sản xuất toàn cầu, với thặng dư thương mại trong năm ngoái là 1.000 tỷ USD.

Tuy nhiên, ông Trump vẫn áp dụng mức thuế 34% mới đối với Trung Quốc, giống mức thuế 20% mà nhà lãnh đạo Mỹ áp đặt đối với vai trò của mình trong hoạt động buôn bán fentanyl. Điều đó đồng nghĩa với mức thuế cơ bản của hàng nhập khẩu từ Trung Quốc sẽ là 54% sau ngày 9/4.

Nếu ông Trump áp đặt thêm 25% thuế quan đối với Trung Quốc khi mua dầu của Venezuela thì mức thuế này sẽ tăng lên 79%.

Quá trình thúc đẩy bởi những căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng giữa Washington và Bắc Kinh cùng ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, nhiều công ty đa quốc gia tiến hành bổ sung cơ sở sản xuất mới bên ngoài Trung Quốc để duy trì hoạt động trong trường hợp xảy ra gián đoạn từ việc chậm trễ vận chuyển, thiên tai, trừng phạt kinh tế hoặc xung đột. Ví dụ, Apple bắt đầu sản xuất iPhone tại Ấn Độ.

Đồng thời, nhiều công ty Trung Quốc xây dựng cơ sở sản xuất ở nước ngoài để thoát khỏi sự cạnh tranh khốc liệt ở thị trường nội địa và để tiếp tục phục vụ khách hàng đa quốc gia, tránh thuế quan của Mỹ đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Trong khi đó, Mexico và Việt Nam là những điểm đến phổ biến, nhờ chi phí thấp.

Đối với Mỹ, kết quả mang lại là tỷ lệ nhập khẩu từ Trung Quốc giảm, nhưng thâm hụt ngân sách lại gia tăng với Việt Nam, Mexico và nhiều nước khác. Vào năm 2024, tổng thâm hụt tài khoản vãng lai của Mỹ đạt 1.100 tỷ USD, làm nổi bật nhu cầu cải tổ thương mại toàn cầu của Tổng thống Trump và đồng minh.

Khi trở lại Nhà Trắng, nhà lãnh đạo Mỹ bắt đầu cuộc chiến thương mại đối với các đối thủ và đồng minh, những bên bị ông cáo buộc lợi dụng hệ thống thương mại toàn cầu để thúc đẩy xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu.

Một số nhà phân tích cho rằng chính sách này thúc đẩy thâm hụt thương mại của Mỹ, dù hầu hết các nhà kinh tế chính thống đều nhìn nhận thâm hụt ngân sách dai dẳng và tỷ lệ tiết kiệm thấp của Washington là nguyên nhân chính dẫn đến thâm hụt thương mại ngày càng tăng.

Theo cuộc khảo sát thực hiện vào tháng 11/2024 của Hiệp hội Công nghiệp Cơ khí VDMA, khoảng một nửa doanh nghiệp kỹ thuật của Đức muốn tăng cường đầu tư của Mỹ, do thuế quan và quy mô thị trường. Quan chức của VDMA cho biết hầu hết thành viên đều “xem Mỹ như cơ hội tăng trưởng”.

Tập đoàn kỹ thuật Siemens của Đức cho biết họ sẽ tăng 10 tỷ USD đầu tư vào Mỹ, tạo ra hơn 900 công việc sản xuất có tay nghề cao. Trong khi đó, Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan có kế hoạch đầu tư ít nhất 100 tỷ USD vào nhà máy sản xuất chip ở Mỹ trong vài năm tới.

Tổng thống Trump tiết lộ thêm Đài Loan sẽ phải đối mặt với mức thuế 32%, dù thuế quan đối với chất bán dẫn được miễn trừ.

Ông Trump tuyên bố: “Chúng ta phải có khả năng chế tạo chip và chất bán dẫn mà chúng ta cần ngay tại nhà máy Mỹ với kỹ năng của Mỹ và lao động Mỹ. Đó chính xác là những gì chúng ta đang làm".

Các công ty điện tử Đài Loan như Foxconn, Compal và Inventec cho hay họ đang tìm kiếm khoản đầu tư mới tại Texas, nhằm đảm bảo hoạt động sản xuất máy chủ AI để có thể cạnh tranh với quy mô hoạt động ở Mexico.

Mexico trở thành trung tâm sản xuất máy chủ cần thiết cho nhiều công ty công nghệ lớn của Mỹ, cung cấp năng lượng cho trí tuệ nhân tạo với khoảng 70% lượng máy chủ nhập khẩu từ quốc gia này và 20% khác đến từ Đài Loan.

Tuy nhiên, kế hoạch chi tiêu của doanh nghiệp đang bị thu hẹp trong bối cảnh không chắc chắn về thuế quan. Trong khi đó, ngành sản xuất của Mỹ hướng tới công nghệ tiên tiến và không có sẵn nguồn cung cấp vật liệu, linh kiện cơ bản trong nước đạt mức giá rẻ hơn ở nước ngoài.

Các nhà sản xuất của Mỹ cũng phải vật lộn với chi phí ngày càng tăng của ốc vít, ốc vít và bu lông, làm nổi bật nhu cầu tiếp cận dễ dàng vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của Misco Speakers cho biết: “Bạn không thể chỉ áp dụng thuế quan, lật ngược tình thế và đột nhiên nước Mỹ trở thành quốc gia công nghiệp một lần nữa”.

Khoảng một nửa sản lượng của Misco Speakers sản xuất ở Mỹ, nhưng công ty này vẫn phụ thuộc vào nhà máy ở nước ngoài để sản xuất máy rung, cuộn dây đồng và nhiều bộ phận loa quan trọng khác. Misco Speakers chi khoảng 14 triệu USD để trả thuế kể từ năm 2018 và tìm kiếm nhiều nhà cung cấp thay thế ở Việt Nam cùng khu vực khác ở châu Á.