Hàng loạt tiểu thương đóng cửa, dừng kinh doanh: Vì sao? - Bài 2: Thiếu hóa đơn, lúng túng trước quy định mới về thuế

Tìm hiểu thực tế chúng tôi nhận thấy, ngoài một bộ phận tiểu thương kinh doanh hàng giả, hàng nhái, sợ bị lực lượng chức năng phát hiện, xử lý nên buộc phải đóng cửa thì nguyên nhân chủ yếu dẫn tới tình trạng này là do hiện nay, phần lớn tiểu thương kinh doanh hàng hóa không có hóa đơn đầu vào. Bên cạnh đó, tiểu thương đang rất lúng túng, chưa kịp thích ứng với việc chuyển đổi từ hình thức thuế khoán sang tính theo doanh thu thực tế, xuất hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối dữ liệu với cơ quan chức năng.

Tràn lan hàng hóa không có hóa đơn

Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Công điện số 65/CĐ-TTg ngày 15-5-2025, Chỉ thị số 13/CT-TTg ngày 17-5-2025 và Công điện số 72/CĐ-TTg ngày 24-5-2025 về việc mở đợt cao điểm, tăng cường đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, UBND huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc) đã thành lập ban chỉ đạo, đoàn kiểm tra liên ngành chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Đoàn kiểm tra đã phát hiện, xử lý một số hộ kinh doanh ở thị trấn Thổ Tang vi phạm sở hữu trí tuệ, sản xuất dầu gội đầu, bột giặt giả, buôn bán xúc xích, thực phẩm không rõ nguồn gốc... “Thông tin lan truyền có đoàn kiểm tra liên ngành tổng kiểm tra về hóa đơn, nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, nếu không xuất trình đầy đủ, hàng hóa sẽ bị tịch thu khiến các tiểu thương ở thị trấn Thổ Tang lo sợ và đồng loạt đóng cửa hàng”, đồng chí Nguyễn Phương Nam, Phó chủ tịch UBND huyện Vĩnh Tường cho biết.

Cũng tương tự ở thị trấn Thổ Tang, không có hóa đơn đầu vào, sợ bị phạt, tịch thu hàng hóa trong bối cảnh các lực lượng chức năng tăng cường đấu tranh chống gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái là nguyên nhân chủ yếu khiến một lượng lớn tiểu thương ở khắp các địa phương trên cả nước buộc phải chọn giải pháp “đóng cửa”. Chị Trần Minh Nguyệt, một tiểu thương có gần 10 năm kinh doanh tại Trung tâm thương mại Sơn Long nằm trong khu vực chợ Ninh Hiệp (Gia Lâm, Hà Nội) ngậm ngùi: “Không phải chúng tôi muốn nghỉ nhưng thời gian này, lực lượng chức năng làm “căng” quá, kiểm tra liên tục. Mặt hàng nào không có hóa đơn, giấy tờ đầy đủ, không rõ nguồn gốc là bị thu giữ, bị phạt ngay. Trong khi đó, phần lớn tiểu thương chúng tôi nhập hàng qua đường tiểu ngạch hoặc lấy từ các kho hàng trung gian nên không có hóa đơn”. Tương tự, bà N.M.H, tiểu thương kinh doanh mặt hàng trang sức, thời trang tại chợ Bình Tây (quận 6, TP Hồ Chí Minh) chia sẻ: “Kinh doanh các mặt hàng thời trang như tôi, việc lấy hàng từ nhiều nguồn nhỏ lẻ khác nhau là chuyện bình thường, nhập hàng từ các nguồn này sẽ không có hóa đơn đầu vào. Những năm gần đây, kinh doanh tại chợ truyền thống gặp rất nhiều khó khăn do sự cạnh tranh gay gắt từ bán hàng online, siêu thị... Lời lãi thấp, vì thế, tôi rất sợ bị phạt, đành đóng sạp”.

Trên thực tế, tình trạng kinh doanh hàng hóa không có hóa đơn đang diễn ra rất phổ biến, đó là lý do khiến việc tiểu thương đóng cửa, ngừng kinh doanh lan rộng. Điển hình như tại thị trấn Thổ Tang, chúng tôi khảo sát ngẫu nhiên hơn 10 hộ kinh doanh thì tất cả đều cho biết, một phần, thậm chí hầu hết hàng hóa đang kinh doanh không có hóa đơn đầu vào. Nguyên nhân thì có nhiều, từ việc “đã quen không lấy hóa đơn” đến thu mua hàng hóa từ các nguồn nhỏ lẻ, các làng nghề và có cả việc nhập hàng trôi nổi, không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Anh Vũ Văn Ninh, tiểu thương kinh doanh nông sản ở khu Phố Mới, thị trấn Thổ Tang cho biết: “Tôi buôn bán đỗ, lạc, mộc nhĩ... Chỉ một phần hàng nhập từ các công ty là có hóa đơn, còn thu mua nhỏ lẻ từ người nông dân thì muốn lấy hóa đơn cũng không thể”. Kinh doanh mặt hàng máy móc công nghiệp, đồ nhà bếp... hàng hóa đều nhập từ các công ty nhưng chị Vũ Thị Thúy, cùng ở khu Phố Mới lại “quen” với việc không lấy hóa đơn từ hàng chục năm nay. “Khoảng 80-90% hàng hóa của tôi không có hóa đơn đầu vào. Tôi không lấy hóa đơn để hạ bớt giá bán. Chỉ khi khách mua hàng có nhu cầu thì tôi mới liên hệ với công ty yêu cầu xuất hóa đơn”, chị Thúy thật thà bày tỏ.

“Nằm im” nghe ngóng tình hình

Theo quy định tại Nghị định số 70/2025/NĐ-CP, từ ngày 1-6-2025, hộ kinh doanh trong một số ngành nghề có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên không nộp thuế theo hình thức khoán như trước mà phải xuất hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối dữ liệu với cơ quan thuế, nộp thuế theo doanh thu thực tế. Những hộ không triển khai đúng quy định sẽ có nguy cơ bị xử phạt hành chính.

Ngoài lý do chủ yếu là thiếu hóa đơn hàng hóa, đồng chí Vũ Hồng Sơn, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Điện Biên chỉ ra một nguyên nhân nữa khiến các cửa hàng, ki ốt đóng cửa là do người dân chờ đợi hướng dẫn để hoàn thiện thủ tục thuế theo quy định tại Nghị định 70; một số hộ kinh doanh xuất hiện tâm lý sợ bị phạt khi chưa thực hiện nên đã chọn giải pháp đóng cửa tạm thời hoặc hoạt động cầm chừng để nghe ngóng tình hình.

Chị Vũ Thị Hoài Phương, chủ hộ kinh doanh thức ăn và vật dụng cho chó, mèo tại 28 Nguyễn Thanh Đằng, phường Phước Trung, TP Bà Rịa (Bà Rịa-Vũng Tàu) có doanh thu trung bình 200-300 triệu đồng/tháng, thuộc diện phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối dữ liệu với cơ quan thuế. “Chính sách triển khai gấp rút khiến tôi hoang mang, cuống cuồng, cả ngày chỉ tập trung tìm hiểu thông tin để hoàn thành nghĩa vụ thuế đúng quy định. Không chỉ là vấn đề nộp thuế thế nào, nộp bao nhiêu mà tôi còn phải tìm hiểu xem thiết bị nào phù hợp với cửa hàng, phần mềm nào có thể tích hợp, xuất hóa đơn điện tử đơn giản, nhanh gọn. Bên cạnh đó, tôi cũng phải thường xuyên làm việc với cơ quan thuế cũng như bên tư vấn để có thể nắm được thông tin chính xác và quy trình thực hiện”, chị Phương bày tỏ. Cũng như chị Phương, bà Nguyễn Thị Nhuận, chủ cửa hàng quần áo Nhuận Thận tại khu thể thao Minh Thu, chợ Ninh Hiệp (Gia Lâm, Hà Nội) cho biết gặp nhiều khó khăn khi triển khai thực hiện chính sách thuế mới. Bà Nhuận chia sẻ: “Tôi gắn bó với chợ này từ những năm 90 của thế kỷ trước, chưa bao giờ thấy khó khăn như bây giờ. Một phần là do kinh tế chung khó khăn, nhưng bên cạnh đó cũng còn do có những chính sách mới triển khai chưa đồng bộ, chưa có hướng dẫn cụ thể. Người già như tôi, bảo dùng app, khai thuế online là chịu chết. Chúng tôi hiểu việc này là xu thế tất yếu trong kỷ nguyên số, tiểu thương cần thay đổi để thích ứng. Nhưng cách làm hiện nay quá đột ngột, thời gian chuyển tiếp không đủ khiến ai cũng lúng túng, lo sợ, nhiều người phải đóng cửa hàng, nằm im nghe ngóng...”.

(còn nữa)