Đề xuất giải pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí, giao thông xanh

Tọa đàm "Ô nhiễm không khí và giao thông: Cơ hội, thách thức cho Việt Nam và thế giới" diễn ra ngày 5/12 tại Hà Nội, các nhà khoa học hàng đầu thế giới đã cùng chia sẻ về thực trạng ô nhiễm không khí trên thế giới và cùng đề xuất giải pháp cho giảm thiểu ô nhiễm không khí, giao thông xanh.

Sự kiện quy tụ các nhà khoa học hàng đầu như Giáo sư Yafang Cheng từ Viện Hóa học Max Planck (Đức), Giáo sư Daniel Kammen từ Đại học California, Berkeley (Mỹ) và Phó Giáo sư Hồ Quốc Bằng từ Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh. Những chuyên gia này cùng nhau trao đổi ý tưởng về ô nhiễm không khí và giao thông, trong phiên thảo luận do Giáo sư Susan Solomon từ Viện Công nghệ Massachusetts (Mỹ) chủ tọa.

Cần áp dụng thuế khí thải

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hồ Quốc Bằng, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Ô nhiễm không khí và Biến đổi khí hậu, Viện Môi trường và Tài nguyên cho biết, thông qua các nghiên cứu về ô nhiễm môi trường tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, nhóm nghiên cứu thấy có 3 nguồn gây ra ô nhiễm chính gồm: từ giao thông; cơ sở sản xuất công nghiệp; nguồn điện.

Trong đó giao thông chủ yếu phát thải các chất ô nhiễm như NO₂, CO (97,8%), SO2 (37,7%), NMVOC (42,9%), CH₄, nhất là bụi mịn PM2.5 (18%).

Các hoạt động giao thông đường bộ sản sinh hơn 13,4 triệu tấn CO₂eq/năm, riêng xe máy là phương tiện xả khí thải lớn nhất. Xe máy phát thải chủ yếu các chất ô nhiễm như NO₂, CO, SO₂, NMVOC, CH₄, nhất là bụi mịn PM2.5.

Trước thực trạng ô nhiễm từ thói quen đốt rơm rạ của người nông dân, Phó Giáo sư Bằng đề xuất cần tăng cường chặt chẽ việc thực thi các biện pháp này. Vận tải biển cũng là một nguyên nhân gây phát thải lớn ở TP Hồ Chí Minh, đã có điều luật yêu cầu các quốc gia phải giảm.

Chia sẻ tại phiên thảo luận, ông Bằng cho biết, hiện một trong những giải pháp mạnh để giải quyết vấn đề gây ra ô nhiễm môi trường ở thế giới là áp dụng thuế khí thải hay thuế ô nhiễm. Tuy nhiên, hiện Việt Nam chưa đánh thuế này.

"Trong thời gian tới, nếu muốn có cơ chế bảo vệ mọi người khỏi ô nhiễm không khí thì chúng ta cần có biện pháp mạnh hơn về đánh thuế và các biện pháp bảo vệ sức khỏe khác. Hiện tại, Việt Nam đang nghiên cứu để triển khai yêu cầu này. Bên cạnh đó dần dần thay thế dầu nhiên liệu nặng bằng nhiên liệu mới nhẹ hơn", ông Bằng chia sẻ.

Thúc đẩy nhanh sử dụng năng lượng sạch

Giáo sư Yafang Cheng, Giám đốc của Khoa Hóa học Aerosol được thành lập gần đây tại Viện nghiên cứu Hóa học Max Planck (Đức) chia sẻ, con người đang phải hít hàng chục nghìn hàng triệu hạt bụi mịn trong không khí, là các xông khí hạt aerosol, và đây là nguyên nhân gây ra cái chết cho hàng triệu người trên thế giới.

"Aerosol tác động thế nào đến sức khỏe và khí hậu, là 1 trong 2 nguyên nhân chính gây ô nhiễm, ảnh hưởng đến tỷ lệ tử vong. Theo số liệu năm 2019, có 9 triệu người ở độ tuổi trẻ tử vong vì ô nhiễm, cao hơn so với 7 triệu người tử vong vì Covid-19 trên thế giới. Điều đó cho thấy, ô nhiễm là vấn đề cấp bách, cần giải quyết nhanh chóng", Giáo sư Yafang Cheng nói.

Do đó, Giáo sư Yafang Cheng cho rằng, toàn cầu phải tính toán giảm phát thải và trong đó có các yếu tố phát thải liên quan tới CO₂. Đặc điểm chung là CO₂ có thể phát thải từ các nguồn khác nhau, cho nên chúng ta cùng nhau chung tay giảm bớt phát thải, chúng ta sẽ giảm bớt được vấn đề do carbon gây ra.

Theo nghiên cứu của nhóm Giáo sư Cheng, một trong những nguồn phát thải các hợp chất ôxit ni-tơ (NOx) và carbon đen (muội than - NH3) nhiều nhất là ngành giao thông. Vì thế, kiểm soát được nguồn phát thải này sẽ giúp kiểm soát đáng kể tình trạng ô nhiễm sol khí đô thị. Giáo sư Cheng dẫn chứng từ cách Trung Quốc kiểm soát vấn đề ô nhiễm không khí nghiêm trọng tại Bắc Kinh.

Trong nhiều biện pháp đồng bộ, chính quyền nước này triển khai xây dựng đường sắt đô thị và điện hoá các phương tiện giao thông. Tuy nhiên, nữ giáo sư khẳng định đây chỉ là biện pháp tạm thời. Để cắt triệt để nguồn phát thải gây nên ô nhiễm không khí do sol khí cần những nghiên cứu sâu hơn nữa.

Chia sẻ về sự bùng nổ toàn cầu của công nghệ xe điện, Giáo sư Daniel Kammen, Viện nghiên cứu Hóa học Max Planck (Đức) nhấn mạnh đến vai trò của xe điện trong việc giảm lượng khí CO₂ và các khí nhà kính khác; nỗ lực tích hợp việc sử dụng xe điện với phương tiện giao thông công cộng và sự phát triển của các công nghệ lưu trữ năng lượng.

Ông cũng cho rằng, việc chuyển sang sử dụng xe điện là một giải pháp tối ưu hiện nay. Tuy nhiên, hiện các nước cũng chưa có giải pháp cho xe hạng nặng và đây là một thách thức về công nghệ khi các xe này phải chuyển sang chạy xe điện.

Giáo sư Daniel Kammen, Đại học California, Berkeley (Hoa Kỳ) - đánh giá cao vai trò của xe điện trong việc giảm lượng khí CO₂ và các khí nhà kính khác. Ông cũng nhắc đến Vinfast trong nỗ lực sản xuất xe điện cũng như tích hợp việc sử dụng xe điện với phương tiện giao thông công cộng.

Theo Giáo sư Daniel, các quốc gia cần đẩy nhanh hơn nữa việc sản xuất xe điện, cũng như tạo các hành lang pháp lý cho xe điện phát triển, đơn cử như chính sách cho việc xây dựng trạm sạc và tăng cơ hội tiếp cận xe điện cho người có thu nhập không cao. Điều này không chỉ bảo vệ cho tương lai của khí hậu mà còn đảm bảo cho bình đẳng xã hội.

Tại tọa đàm, các chuyên gia cùng đưa ra các góp ý về chính sách quản lý để cải thiện chất lượng không khí như: Đầu tư cho các nghiên cứu cơ bản để tìm ra nguyên nhân và cơ chế gây ô nhiễm làm cơ sở để xây dựng chính sách (ví dụ: nghiên cứu về hóa học khí quyển chỉ ra rằng việc giảm lượng SO₂ trong khí quyển sẽ làm giảm sự hình thành PM2.5).

Bên cạnh đó, cần thiết lập các vùng phát thải thấp (low emission zones) tại các đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, kết hợp với các hệ thống quan trắc chất lượng không khí tự động.

Các đại biểu cũng đề xuất bổ sung các quy định về kiểm tra khí thải định kỳ cho xe gắn máy và xe hơi để giảm thiểu tác động của giao thông đến chất lượng không khí; đầu tư vào hạ tầng sạc công cộng và các chính sách hỗ trợ tài chính thúc đẩy người dân chuyển đổi sử dụng xe điện.

Các vật liệu mới và khả năng thương mại hóa để cung cấp các loại pin bền vững, có khả năng tái chế (chẳng hạn như chuyển từ Coban sang Pin Lithium Phosphate) cũng là nội dung được các nhà khoa học đưa ra tại phiên tọa đàm.