Các nguyên tắc bầu cử

Đây cũng là những tư tưởng chỉ đạo trong việc tổ chức bầu cử, thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ta. Nguyên tắc bầu cử được thể hiện chặt chẽ, thống nhất và xuyên suốt trong toàn bộ quá trình tiến hành bầu cử, bảo đảm cho cuộc bầu cử khách quan, dân chủ, thể hiện đúng nguyện vọng của cử tri khi lựa chọn. Nguyên tắc bầu cử yêu cầu phải quy định rõ quyền và trách nhiệm của cử tri trong bầu cử, trách nhiệm của Nhà nước phải bảo đảm các quy định về bầu cử.

Nguyên tắc phổ thông đầu phiếu trong bầu cử nhằm bảo đảm để mọi công dân không phân biệt dân tộc, nam, nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, đủ 18 tuổi trở lên đều có quyền tham gia bầu cử và đủ 21 tuổi trở lên đều có quyền ứng cử đại biểu QH, và ứng cử đại biểu HĐND theo quy định của pháp luật. Yêu cầu của nguyên tắc này là Nhà nước phải bảo đảm để cuộc bầu cử thật sự trở thành một cuộc sinh hoạt chính trị rộng lớn, tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện quyền bầu cử của mình, bảo đảm tính dân chủ, công khai, và sự tham gia rộng rãi của các tầng lớp nhân dân trong bầu cử.

Luật Bầu cử đại biểu QH và Luật Bầu cử đại biểu HĐND quy định: Ngày bầu cử phải là ngày chủ nhật, được Ủy ban Thường vụ QH ấn định và công bố chậm nhất là 105 ngày, trước ngày bầu cử. Các tổ chức bầu cử được thành lập công khai, có sự tham gia của đại diện các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội và đoàn thể nhân dân. Thời gian bỏ phiếu được quy định thống nhất trong cả nước từ 7 giờ sáng đến 7 giờ tối. Tùy tình hình địa phương, Tổ bầu cử có thể quyết định cho bắt đầu sớm hơn nhưng không được trước năm giờ sáng hoặc kết thúc muộn hơn nhưng không được quá mười giờ đêm. Mọi công dân cư trú thường xuyên hoặc tạm trú đều được ghi tên vào danh sách cử tri. Danh sách cử tri được niêm yết công khai chậm nhất là 35 ngày, trước ngày bầu cử. Danh sách những người ứng cử cũng được lập và niêm yết công khai chậm nhất là 20 ngày trước ngày bầu cử để cử tri tìm hiểu và lựa chọn. Các luật bầu cử nói trên còn quy định, phải có quá nửa số cử tri ghi tên trong danh sách của đơn vị bầu cử đi bỏ phiếu thì cuộc bầu cử mới có giá trị. Việc kiểm phiếu phải được tiến hành công khai có sự chứng kiến của đại diện cử tri, đại diện người ứng cử và các phóng viên báo chí.

Nguyên tắc bình đẳng trong bầu cử nhằm bảo đảm để mọi công dân đều có cơ hội ngang nhau tham gia bầu cử. Nghiêm cấm mọi sự phân biệt dưới bất cứ hình thức nào. Nguyên tắc này được thể hiện trong các quy định của pháp luật về quyền bầu cử và ứng cử của công dân. Luật bầu cử cũng quy định, mỗi cử tri chỉ được ghi tên vào danh sách cử tri ở một nơi cư trú; mỗi người chỉ được ghi tên ứng cử ở một đơn vị bầu cử; mỗi cử tri chỉ được bỏ một phiếu bầu. Nguyên tắc bình đẳng còn đòi hỏi phải có sự phân bổ hợp lý cơ cấu, thành phần, số lượng đại biểu QH, số lượng đại biểu HĐND để bảo đảm tiếng nói đại diện của các vùng, miền, địa phương, các tầng lớp xã hội, các dân tộc thiểu số và phụ nữ phải có tỷ lệ đại biểu thích đáng trong QH và HĐND.

Nguyên tắc bầu cử trực tiếp có nghĩa rằng, công dân trực tiếp thể hiện ý chí của mình qua lá phiếu, công dân trực tiếp bầu ra đại biểu của mình chứ không qua một cấp đại diện cử tri nào. Ở một số nước, cử tri bầu ra đại diện cử tri, đại diện cử tri mới là người bầu ra đại biểu. Nguyên tắc bầu cử trực tiếp đòi hỏi cử tri không được nhờ người khác bầu hộ, bầu thay hoặc bầu bằng cách gửi thư. Cử tri tự bỏ lá phiếu bầu vào hòm phiếu. Trường hợp cử tri không thể tự viết được phiếu bầu thì nhờ người khác viết hộ, nhưng phải tự mình bỏ phiếu. Người viết hộ phải bảo đảm bí mật phiếu bầu của cử tri. Nếu cử tri vì tàn tật không tự bỏ phiếu được thì nhờ người khác bỏ phiếu vào hòm phiếu. Trường hợp cử tri ốm đau, già yếu, tàn tật không thể đến phòng bỏ phiếu thì Tổ bầu cử mang hòm phiếu phụ và phiếu bầu đến chỗ ở của cử tri để cử tri nhận phiếu bầu và bầu.

Nguyên tắc bỏ phiếu kín là nhằm bảo đảm khách quan trong việc lựa chọn của cử tri. Theo nguyên tắc này, cử tri bầu ai, không bầu ai đều được bảo đảm bí mật. Luật bầu cử quy định, khi cử tri viết phiếu bầu không ai được đến gần, kể cả cán bộ, nhân viên các tổ chức phụ trách bầu cử; không ai được biết và can thiệp vào việc viết phiếu bầu của cử tri. Cử tri viết phiếu bầu trong buồng kín và bỏ phiếu vào hòm phiếu.