Việt Nam có vị thế tốt để phát triển nhà máy điện hạt nhân đầu tiên

Đại sứ Vũ Lê Thái Hoàng cho rằng với năng lực sẵn có cùng sự đồng hành của IAEA, Việt Nam hoàn toàn có đủ điều kiện phát triển chương trình điện hạt nhân bảo đảm các tiêu chuẩn an toàn cao nhất.

Với sự hỗ trợ, hợp tác chặt chẽ của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), Việt Nam đang có vị thế rất tốt để phát triển nhà máy điện hạt nhân đầu tiên đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn quốc tế cao nhất.

Đại sứ Vũ Lê Thái Hoàng, trưởng phái đoàn thường trực của VIệt Nam tại Liên hợp quốc và các tổ chức quốc tế ở Vienna, Áo, đã trả lời phỏng vấn TTXVN về quan hệ hợp tác ngày càng sâu sắc của Việt Nam với tổ chức này trong việc ứng dụng công nghệ hạt nhân cho mục đích hòa bình.

- Đại sứ đánh giá như thế nào về hợp tác giữa Việt Nam và IAEA trong việc phát triển và ứng dụng công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình trong những năm gần đây?

Đại sứ Vũ Lê Thái Hoàng: Trong những năm gần đây, hợp tác giữa Việt Nam và Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã có những bước phát triển hết sức tích cực, thực chất và toàn diện, đặc biệt trong các lĩnh vực ứng dụng công nghệ hạt nhân phục vụ phát triển bền vững. Việt Nam luôn coi IAEA là đối tác chiến lược trong quá trình nâng cao năng lực quốc gia về khoa học-công nghệ hạt nhân, hướng tới mục tiêu sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình, an toàn và hiệu quả.

Với việc ký kết Khung Chương trình Quốc gia (CPF) giai đoạn 2022-2027, hợp tác song phương được định hướng rõ ràng, gắn liền với các ưu tiên phát triển của Việt Nam, trong đó tập trung vào 7 lĩnh vực ưu tiên bao gồm an toàn bức xạ, y tế, nông nghiệp, môi trường, năng lượng, công nghiệp và phát triển nguồn nhân lực. Hơn 20 dự án kỹ thuật đang được triển khai hiệu quả với sự hỗ trợ tài chính và chuyên môn từ IAEA, qua đó nâng cao năng lực khoa học-công nghệ và tăng cường hệ thống pháp lý-kỹ thuật tại Việt Nam. Đây là những trụ cột hợp tác quan trọng, mang lại nhiều kết quả thiết thực trong thời gian qua.

Đặc biệt, với sự hỗ trợ của IAEA, Việt Nam đang triển khai dự án xây dựng lò phản ứng nghiên cứu mới công suất 10 MW nhằm thay thế lò phản ứng Đà Lạt hiện nay. Đây là bước tiến dài hạn quan trọng để phục vụ đào tạo, nghiên cứu và sản xuất đồng vị phóng xạ trong y tế và công nghiệp.

Bên cạnh đó, việc IAEA tổ chức đoàn INSServ đánh giá an ninh hạt nhân quốc gia đầu tiên tại Việt Nam vào tháng 3/2023 đã góp phần củng cố năng lực thể chế, khẳng định cam kết của Việt Nam đối với các chuẩn mực an ninh hạt nhân toàn cầu.

Trong lĩnh vực y tế, nhiều dự án đã được triển khai nhằm nâng cao năng lực chẩn đoán và điều trị ung thư bằng y học hạt nhân. Nhờ sự hỗ trợ của IAEA, hệ thống thiết bị và chuyên môn của Việt Nam trong lĩnh vực này đã được nâng cao đáng kể, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân.

Đối với nông nghiệp, IAEA hỗ trợ Việt Nam ứng dụng công nghệ hạt nhân và bức xạ trong chọn tạo giống cây trồng, kiểm dịch thực vật, bảo quản sau thu hoạch và kiểm soát sâu bệnh. Những kết quả đạt được đã góp phần tăng năng suất, chất lượng nông sản và nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp bền vững.

Bên cạnh đó, trong lĩnh vực phát triển nguồn nhân lực, IAEA đã có những hỗ trợ thiết thực và lâu dài đối với Việt Nam. Không chỉ tài trợ cho hàng trăm lượt cán bộ Việt Nam tham gia các chương trình tập huấn, đào tạo chuyên sâu ở trong và ngoài nước, IAEA còn phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng Việt Nam tổ chức nhiều khóa huấn luyện, hội thảo khu vực ngay tại Việt Nam.

Những hoạt động này đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao trình độ chuyên môn, từng bước xây dựng đội ngũ chuyên gia kỹ thuật hạt nhân có chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và an toàn của ngành năng lượng nguyên tử trong giai đoạn hiện nay và tương lai.

Một điểm sáng trong hợp tác thời gian qua là cơ chế hợp tác ba bên giữa Việt Nam-Lào-Campuchia dưới sự điều phối của IAEA. Việt Nam giữ vai trò nòng cốt trong việc đào tạo chuyên gia, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ cơ sở vật chất nghiên cứu cho hai nước bạn.

Tính từ năm 2022, hơn 15 cán bộ Campuchia và Lào đã được đào tạo tại Việt Nam trong các lĩnh vực như y học hạt nhân, kiểm tra không phá hủy, an toàn bức xạ và ứng dụng nông nghiệp. Điều này không chỉ khẳng định năng lực nội tại của Việt Nam mà còn cho thấy vai trò tích cực, chủ động của Việt Nam trong việc thúc đẩy hợp tác khu vực và lan tỏa các giá trị của công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình.

Tôi cho rằng, với nhu cầu phát triển bền vững và chiến lược chuyển đổi năng lượng, trong đó có định hướng tái khởi động điện hạt nhân, hợp tác giữa Việt Nam với IAEA sẽ ngày càng đóng vai trò then chốt, góp phần giúp Việt Nam ứng dụng hiệu quả công nghệ hạt nhân trong các lĩnh vực thiết thực, đồng thời bảo đảm các tiêu chuẩn cao nhất về an toàn và an ninh.

- Được biết Việt Nam với IAEA gần đây đã có một số cuộc làm việc liên quan đến hợp tác hỗ trợ Việt Nam xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên. Xin Đại sứ chia sẻ những kết quả hai bên đã đạt được?

Đại sứ Vũ Lê Thái Hoàng: Trong thời gian gần đây, với định hướng chuyển đổi năng lượng và thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Việt Nam đang từng bước nghiên cứu, chuẩn bị các điều kiện cần thiết để xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên. Trong quá trình này, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) tiếp tục là đối tác then chốt, đồng hành cùng Việt Nam thông qua nhiều hoạt động hợp tác thực chất và kịp thời.

Các cuộc làm việc gần đây giữa phía Việt Nam và IAEA, bao gồm cuộc gặp giữa Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Lê Quang Huy và Thứ trưởng Bộ Khoa học & Công nghệ Bùi Hoàng Phương với Ban An toàn, an ninh hạt nhân, IAEA (tháng 3/2025), giữa Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Thị Mai Phương, đại diện Cục An toàn bức xạ hạt nhân (VARANS) với các chuyên gia IAEA (tháng 4/2025), cũng như cuộc tiếp xúc giữa Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng và Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi bên lề Kỳ họp thứ 34 Ủy ban ngăn ngừa tội phạm và tư pháp hình sự (CCPCJ) (tháng 5/2025), đều thể hiện quyết tâm chính trị và sự chủ động của Việt Nam trong việc hợp tác chặt chẽ với IAEA để chuẩn bị cho giai đoạn phát triển điện hạt nhân an toàn, bền vững và phù hợp với chuẩn mực quốc tế.

Một trong những kết quả đáng chú ý là việc hai bên đã thống nhất về nhu cầu tăng cường hợp tác trong việc xây dựng khuôn khổ pháp lý, tư vấn chính sách, chuyển giao công nghệ, chia sẻ kinh nghiệm và đào tạo nhân lực. Đây là các nội dung then chốt nhằm hỗ trợ Việt Nam không chỉ phát triển năng lực ứng dụng công nghệ hạt nhân nói chung, mà còn chuẩn bị vững chắc cho việc triển khai thành công nhà máy điện hạt nhân đầu tiên, bảo đảm các tiêu chuẩn cao nhất về an toàn và an ninh hạt nhân.

Đồng thời, IAEA cũng sẵn sàng hỗ trợ quá trình rà soát, xây dựng và hoàn thiện Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), nhằm bảo đảm khung pháp lý đầy đủ, đồng bộ và phù hợp với yêu cầu an toàn, an ninh và phi phổ biến quốc tế.

Ngoài ra, Tổng Giám đốc Rafael Grossi bày tỏ đánh giá cao nỗ lực và tầm nhìn dài hạn của Việt Nam trong việc định hướng phát triển điện hạt nhân như một giải pháp chiến lược cho bài toán năng lượng. Ông khẳng định IAEA luôn coi Việt Nam là đối tác ưu tiên trong khu vực Đông Nam Á và cam kết tiếp tục đồng hành chặt chẽ trong cả ba trụ cột: kỹ thuật-pháp lý-đào tạo nguồn nhân lực.

Tôi cho rằng, những cuộc làm việc này đã góp phần tạo nền tảng chính sách và kỹ thuật quan trọng để Việt Nam từng bước hiện thực hóa mục tiêu phát triển điện hạt nhân vì mục đích hòa bình, an toàn và bền vững. Trong thời gian tới, với sự đồng hành của IAEA, sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành trong nước và quyết tâm chính trị ở cấp cao, chúng ta hoàn toàn có cơ sở để xây dựng chương trình điện hạt nhân hiện đại, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế và góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia trong dài hạn.

- Với Việt Nam, khi xây dựng nhà máy điện hạt nhân, vấn đề đảm bảo an toàn tuyệt đối và đào tạo nguồn nhân lực là 2 vấn đề tối quan trọng. IAEA sẽ hỗ trợ Việt Nam như thế nào để có thể giải quyết được hai vấn đề này, thưa Đại sứ?

Đại sứ Vũ Lê Thái Hoàng: Đảm bảo an toàn tuyệt đối và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là hai yếu tố then chốt mang tính quyết định đối với sự thành công và bền vững của bất kỳ chương trình điện hạt nhân nào. Điều này đặc biệt đúng tại Việt Nam khi ta đang từng bước tái khởi động chương trình phát triển điện hạt nhân sau một thời gian tạm dừng.

Trong giai đoạn trước khi tạm dừng dự án Ninh Thuận năm 2016, IAEA đã hỗ trợ Việt Nam trên nhiều phương diện rất thiết thực. Việt Nam đã hai lần mời đoàn Đánh giá cơ sở hạ tầng hạt nhân tích hợp (Integrated Nuclear Infrastructure Review - INIR) đến làm việc (2009 và 2012), đánh giá toàn diện mức độ sẵn sàng về cơ sở hạ tầng cho triển khai điện hạt nhân theo khung “Milestones” của IAEA.

Trên cơ sở đó, IAEA đã đưa ra hàng chục khuyến nghị liên quan đến chế độ pháp lý, an toàn hạt nhân, đào tạo nhân lực, tài chính và ứng phó sự cố, góp phần quan trọng giúp Việt Nam xây dựng được bộ khung pháp lý, cơ chế phối hợp liên ngành và chiến lược phát triển nguồn nhân lực hạt nhân trong dài hạn.

Song song, trong khuôn khổ Chương trình Hợp tác Kỹ thuật, IAEA đã tài trợ cho hàng trăm lượt chuyên gia của ta tham gia các khóa đào tạo, hội thảo và thực tập sinh tại nước ngoài, đồng thời phối hợp tổ chức huấn luyện tại chỗ trong các lĩnh vực như vận hành nhà máy điện hạt nhân, an toàn bức xạ, pháp quy hạt nhân, và ứng phó sự cố.

Bước sang giai đoạn hiện nay, khi Việt Nam chính thức tái khởi động chương trình điện hạt nhân, hợp tác với IAEA đang được nối lại một cách chủ động và có trọng tâm hơn. Trong các cuộc làm việc mới đây giữa lãnh đạo các cơ quan của Việt Nam và Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi, hai bên đã trao đổi cụ thể về các nội dung hỗ trợ tiếp theo.

Bên cạnh đó, IAEA cũng bày tỏ sẵn sàng hỗ trợ kỹ thuật trong việc xây dựng khung khổ pháp lý và thể chế vững chắc, trong đó có việc góp ý cho Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), hỗ trợ thành lập cơ quan pháp quy hạt nhân độc lập, quy trình cấp phép nhà máy điện hạt nhân, cũng như nâng cao năng lực giám sát và kiểm tra thường xuyên.

Về nguồn nhân lực, đây là một nội dung mà Việt Nam đã có nền tảng tốt nhờ các chương trình hợp tác trước đây. Tuy nhiên, để đáp ứng các yêu cầu vận hành thực tế trong tương lai, ta cần một hệ thế chuyên gia mới được đào tạo bài bản và thực hành chuyên sâu.

IAEA cho biết sẵn sàng phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ, các viện nghiên cứu, trường đại học trong nước và bên tài trợ thứ ba (nếu có) để thiết kế các chương trình đào tạo chuyên sâu, bao gồm cả đào tạo giảng viên (train-the-trainers), thực tập mô phỏng nhà máy, và chương trình thực địa tại các quốc gia có nhà máy điện hạt nhân tương tự như đã từng hợp tác giai đoạn 2012-2013.

Tôi cho rằng, với năng lực sẵn có, cùng sự đồng hành sát sao và giàu kinh nghiệm của IAEA, Việt Nam hoàn toàn có đủ điều kiện để phát triển một chương trình điện hạt nhân bảo đảm các tiêu chuẩn an toàn cao nhất, đồng thời từng bước hình thành đội ngũ nhân lực có năng lực thực sự làm chủ công nghệ và quản lý hiệu quả ngành năng lượng hạt nhân trong tương lai./.