Trao quyền nhưng tránh lạm quyền trong đấu thầu

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Đấu thầu là cơ hội để tháo gỡ những vướng mắc kéo dài trong hoạt động đầu tư công, đặc biệt trong bối cảnh tiến độ giải ngân chậm, nhiều dự án ách tắc do thủ tục rườm rà, thiếu linh hoạt. Chính vì vậy, theo các đại biểu Quốc hội, việc trao thêm quyền cho chủ đầu tư, người có thẩm quyền trong việc lựa chọn hình thức đấu thầu là phù hợp với chủ trương phân cấp, tạo chủ động cho cơ sở, nhưng đi kèm với đó là những ràng buộc trách nhiệm để ngăn chặn các “gói thầu thân hữu” xuất hiện.

Nhấn mạnh tới yêu cầu cấp thiết phải cắt giảm, đơn giản thủ tục, rút ngắn thời gian trong đấu thầu, tuy nhiên, một số ý kiến đại biểu Quốc hội cũng băn khoăn khi việc sửa đổi, bổ sung Luật Đấu thầu lần này “bổ sung nguyên tắc cho phép chủ đầu tư, người có thẩm quyền căn cứ quy mô, tính chất, điều kiện thực tế của gói thầu để lựa chọn áp dụng các hình thức lựa chọn nhà thầu phù hợp (đấu thầu, chỉ định thầu hoặc các hình thức khác theo quy định của luật) trên cơ sở bảo đảm chất lượng, tiến độ, hiệu quả và trách nhiệm giải trình; mở rộng hình thức chỉ định thầu, lựa chọn nhà thầu và nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt”. Việc trao quyền này nhằm thực hiện chủ trương phân cấp, phân quyền triệt để trong hoạt động đấu thầu, nâng cao vai trò, trách nhiệm của chủ đầu tư, người có thẩm quyền, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án đầu tư.

Tuy nhiên, theo các đại biểu Quốc hội, quy định này có thể dễ dẫn đến phát sinh cơ chế xin-cho, trục lợi chính sách, giao thầu, chỉ định thầu trong phạm vi hẹp cho một số doanh nghiệp hoặc cho doanh nghiệp thân hữu, dẫn đến doanh nghiệp vừa và nhỏ khó có điều kiện tiếp cận việc mua sắm công, tham gia các dự án đầu tư công. Đơn cử, đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) cho biết, thực tế, có trường hợp một nhà thầu liên tục trúng thầu hàng chục công trình trong nhiều năm, nhưng mức giảm giá chỉ dưới 1%, không mang lại hiệu quả cho Nhà nước. Do vậy, đại biểu đề nghị quy định chỉ định thầu phải gắn với giảm giá đáng kể, bảo đảm chất lượng công trình và trách nhiệm rõ ràng của chủ đầu tư. Điều này giúp tiết kiệm thời gian, chi phí và tránh lãng phí ngân sách nhà nước.

Hiện nay, không thiếu những dự án đầu tư công ì ạch kéo dài, đội vốn, chất lượng mập mờ, thậm chí để lại hệ quả tiêu cực nhiều năm sau khi hoàn thành. Một phần căn nguyên nằm ở quy trình lựa chọn nhà thầu. Chính vì vậy, việc trao quyền cho chủ đầu tư để quyết định hình thức lựa chọn nhà thầu phù hợp với thực tiễn từng gói thầu là điều cần thiết để gỡ vướng tiến độ, chất lượng cho các dự án đầu tư công. Tuy nhiên, băn khoăn của đại biểu Quốc hội hoàn toàn có cơ sở khi thực tế thời gian qua cho thấy những “gói thầu thân hữu” không phải là cá biệt.

Phân cấp, trao quyền cho phép chủ đầu tư, người có thẩm quyền lựa chọn hình thức đấu thầu là cần thiết. Nhưng song hành với đó là cơ chế ràng buộc trách nhiệm, giải trình cá nhân và giám sát độc lập. Chỉ có như vậy, kỷ cương trong chi tiêu công mới được bảo đảm; đồng thời không làm thay đổi bản chất, nguyên tắc của Luật Đấu thầu.