Tăng tối đa tỉnh có biển: Kích hoạt liên thông núi rừng, đồng bằng và biển đảo

Chuyên gia kiến nghị sáp nhập với định hướng ưu tiên hình thành tối đa số tỉnh có biển nhằm kích hoạt liên thông tự nhiên giữa núi rừng với đồng bằng và biển đảo.

Theo thông tin từ Bộ Nội vụ, việc sắp xếp đơn vị hành chính, sáp nhập tỉnh đặt mục tiêu cao nhất là phát triển đất nước, mở rộng không gian phát triển cho đơn vị hành chính mới, phát huy vai trò dẫn dắt của các vùng động lực, hành lang kinh tế, cực tăng trưởng.

Trong đó, ưu tiên sắp xếp các đơn vị hành chính miền núi, đồng bằng với các đơn vị hành chính có biển.

Mở cửa cho hội nhập kinh tế

Trả lời phóng viên, PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, đại biểu Quốc hội khóa XV, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Thuỷ sản Việt Nam, nhấn mạnh mục tiêu của việc sáp nhập tỉnh/thành phố, xã/phường và bỏ cấp huyện không chỉ tập trung đơn thuần là điều chỉnh địa giới hành chính, thu gọn đầu mối, giảm biên chế và cắt bỏ cấp trung gian.

Mà quan trọng hơn là tạo không gian và động lực phát triển mới về kinh tế, xã hội và văn hoá, đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Ông Hồi nhìn nhận, đây là bài toán "tổ chức lại lãnh thổ" cho phát triển kinh tế nhanh, hiệu quả và bền vững trong bối cảnh một "thế giới phẳng" với sự can thiệp mạnh của chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo (AI) và nhu cầu chuyển đổi xanh. Và, đây cũng là sự khác biệt cơ bản của lần sáp nhập này so với các lần tách, nhập trước đây.

Vậy nên, những gồ ghề, vướng mắc, rào cản… trong quản trị Nhà nước ở cấp tỉnh, huyện, xã trước đây sẽ dễ dàng được giải quyết trong mô hình sáp nhập lần này, dù quy mô không gian được mở rộng.

"Đặc biệt, dựa theo sự phân hoá lãnh thổ của nước ta với 3 phần là biển, 1 phần lục địa nhỏ, hẹp; phần lớn là núi rừng kết nối với dải đồng bằng ven biển bởi 10 lưu vực sông lớn, chưa tính các chi lưu; thì nguyên tắc then chốt khi thực hiện sáp nhập là ưu tiên hình thành tối đa các tỉnh có biển.

Theo tôi, các tỉnh trên lưu vực mở rộng theo hướng biển chính là "mở cửa cho hội nhập kinh tế", kích hoạt liên thông tự nhiên giữa không gian núi rừng với đồng bằng ven biển và biển đảo", ĐBQH Nguyễn Chu Hồi nói.

Khi có cửa ngõ ra biển, kinh tế của tỉnh mới có những thuận lợi mới trong giao thương nội hạt và xuất hiện thời cơ để đẩy mạnh kinh tế đối ngoại, xuất khẩu hàng hoá, tăng thị phần xuất khẩu hàng hoá.

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi

Với một không gian mới mở rộng hướng biển, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Thuỷ sản Việt Nam nhìn nhận, các đơn vị hành chính cấp tỉnh mới có thêm dư địa phát triển bứt phá thông qua liên kết vùng, chuyển đổi số và AI để đánh thức các lợi thế phát triển, các giá trị văn hoá đặc sắc vùng miền nội tỉnh, thành phố và liên vùng.

Các địa phương này cũng có cơ hội áp dụng mô hình quản trị bền vững, gắn quản lý biển - ven biển với quản lý lưu vực theo cách tiếp cận từ đầu nguồn ra biển để thực hiện đồng thời thực hiện 2 mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam.

Đó là: đảm bảo đầy đủ và quản lý bền vững tài nguyên nước và hệ thống vệ sinh cho tất cả mọi người; bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương, biển và nguồn lợi biển để phát triển bền vững.

"Điều này giúp giảm thiểu được các tác động xấu của thiên tai từ biển - nơi chịu lũ và tiếp nhận chất thải nguồn đất liền; cũng như tác động xấu của lũ từ thượng nguồn và nguồn gây ô nhiễm từ lưu vực sông - nơi sinh lũ và chất thải", ông Hồi nêu quan điểm.

Đề cập đến tiềm năng phát triển của tỉnh thành hướng biển sau sáp nhập, vị ĐBQH nêu rõ, trong phát triển, vùng ven biển được xem là vùng kinh tế động lực, có khả năng kết nối vùng này với không gian kinh tế biển, đảo; và có tạo ảnh hưởng sâu vào phần không gian núi rừng của tỉnh, thành phố mới sáp nhập.

Từ đó, đánh thức tiềm năng đa dạng của tỉnh, thành phố cùng phát triển. Thông qua liên kết vùng và cơ chế phối hợp liên ngành, liên vùng, các tỉnh, thành phố mới sẽ tháo gỡ được các rào cản phát triển kinh tế miền núi, tạo ra các giá trị và hiệu quả sử dụng lãnh thổ mới.

"Khi có cửa ngõ ra biển, kinh tế của tỉnh mới có những thuận lợi mới trong giao thương nội hạt và xuất hiện thời cơ để đẩy mạnh kinh tế đối ngoại, xuất khẩu hàng hoá, tăng thị phần xuất khẩu hàng hoá. Nhờ vậy làm thay đổi quan hệ cung - cầu, tăng chân hàng và thông lượng hàng hoá qua cảng biển, tạo thêm ngành nghề mới, thúc đẩy sản xuất toàn tỉnh phát triển, giải quyết được lao động dôi dư; dần hình thành lực lượng và phương thức sản xuất mới đáp ứng nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế", PGS.TS Nguyễn Chu Hồi nhận định.

Bên cạnh đó, trong điều kiện tăng cường phân cấp, phân quyền triệt để cho cấp tỉnh, thành phố mới sắp tới, ông Hồi cho rằng khu vực kinh tế tư nhân tại các tỉnh mới sẽ bùng phát, thu hút thêm nhiều nguồn lực đầu tư.

Về vấn đề liên kết vùng sau sáp nhập tỉnh, ông Hồi khẳng định quá trình này sẽ tạo đà cho quản trị tốt, kinh tế bền vững, xã hội ổn định và văn hoá thống nhất trong đa dạng.

Khi đó, các trung tâm logistics sẽ hình thành ở vùng duyên hải gắn với cảng biển và nối kết với các vùng nguyên liệu khác nhau thuộc miền núi. Phát triển logistics đúng hướng sẽ tạo ra hiệu ứng tương hỗ vùng miền, tương tác giữa các ngành và lĩnh vực của nền kinh tế và có khả năng điều hoà toàn vùng lãnh thổ của tỉnh mới phát triển hiệu quả.

"Liên quan tới liên kết vùng và phát triển logistics có thể tham khảo một dự báo gần đây, hiện nay chỉ khoảng 5-7% lượng du khách từ Lâm Đồng xuống biển Khánh Hoà, nhưng khi hoàn thành tuyến cao tốc nối kết TP Nha Trang (tỉnh Khánh Hoà) và TP Đà Lạt (tỉnh Lâm Đồng) con số đó sẽ tăng lên 65-70%", vị ĐBQH dẫn chứng.

Hải Dương - Hải Phòng là sự kết hợp hoàn chỉnh

Mấy tỉnh Tây Nguyên nhập với nhau, mấy tỉnh đồng bằng nhập với nhau, cốt để giảm bớt số lượng thì diện tích tỉnh mới sẽ rất rộng, nhưng không có yếu tố gì mới để bổ sung, hỗ trợ sự phát triển.

GS.TSKH Vũ Minh Giang

GS.TSKH Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo (Đại học Quốc gia Hà Nội), Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, cho biết, trong quá khứ, nước ta đã từng có thời kỳ chỉ có khoảng hơn 30 đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Như vậy, việc giảm bớt số lượng tỉnh/thành không phải là chưa xảy ra nhưng đồng thời bỏ cấp huyện trung gian, mở rộng quy mô xã là chuyện chưa từng có.

Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam nêu quan điểm, không nên câu nệ quá khứ vì mỗi thời kỳ đều có những hoàn cảnh và yêu cầu riêng.

"Trong quá khứ chúng ta có kinh nghiệm trong việc sắp xếp các tỉnh có điều kiện tương đồng và thực tế chứng minh không hiệu quả. Bởi sắp xếp lại theo kiểu "quy đồng mẫu số", cứ tỉnh nào nhiều điểm tương đồng gộp vào thì chắc chắn không mang nhiều ý nghĩa.

Mấy tỉnh Tây Nguyên nhập với nhau, mấy tỉnh đồng bằng nhập với nhau, cốt để giảm bớt số lượng thì diện tích tỉnh mới sẽ rất rộng, nhưng không có yếu tố gì mới để bổ sung, hỗ trợ sự phát triển", ông Giang dẫn thực tế.

Nhấn mạnh mục tiêu then chốt của việc sáp nhập tỉnh thành không chỉ là phép tính số học đơn giản mà còn phải làm cho các địa phương, cả nước mạnh lên, ông Giang cho rằng điều chỉnh để tạo nên sự kết hợp theo hướng tạo nên một không gian đa dạng về tự nhiên, kinh tế, văn hoá… Từ đó, hình thành những hợp phần có thể bổ sung cho nhau mới là giải pháp tối ưu.

Để làm được điều này, bắt đầu không phải từ con số là bao nhiêu đơn vị hành chính cấp tỉnh mà phải xây dựng các tiêu chí phù hợp cho việc sắp xếp lại.

"Tôi có thể đưa ra một ví dụ Hải Dương, Hải Phòng "về chung một nhà" thì không phải là sự kết hợp tương đồng mà là sự kết hợp hoàn chỉnh. Hải Dương là vùng đất truyền thống lâu đời, thuần nông, có dư địa. Hải Phòng là thành phố công nghiệp có cảng biển lớn. Kết hợp 2 tỉnh này tạo nên giá trị gia tăng, thúc đẩy sự phát triển cho tỉnh mới và cho cả đất nước.

Hay nếu Hưng Yên sáp nhập Thái Bình thì sẽ có thêm cửa biển. Đây là những yếu tố cần tính đến khi thực hiện sắp xếp các tỉnh", ông Giang khuyến nghị.

Cùng bàn luận, PGS.TS Bùi Tất Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), cho biết, nước ta có đường bờ biển trải dài, gắn với lịch sử bảo vệ và xây dựng đất nước.

Đến nay, Việt Nam cũng là nước hội nhập sâu rộng với thế giới, không chỉ xuất nhập khẩu hàng hóa trở thành động lực quan trọng cho tăng trưởng, mà các ngành dịch vụ du lịch, kinh tế biển cũng có vai trò rất quan trọng.

"Vậy nên việc sắp xếp các tỉnh trên cơ sở mở rộng không gian hướng ra biển sẽ tận dụng và tối ưu được các thế mạnh giữa các vùng miền, địa phương, thúc đẩy giao thương và đầu tư kinh tế mạnh mẽ hơn, mặc dù không phải khi sắp xếp lại địa phương nào cũng có biển", ông Thắng nói.

Vị chuyên gia dẫn chứng, khu vực miền núi phía Bắc có nhiều khó khăn về địa hình, đồi núi trải dài và chia cắt, nếu các tỉnh vùng Đông Bắc Bộ và vùng Đồng bằng sông Hồng được kết nối mở rộng theo hướng biển, dọc các tỉnh thành Quảng Ninh, Hải Phòng… sẽ giúp thông thương với vùng Tây Bắc tốt hơn, khi chúng ta đang làm một loạt các dự án đường sắt, đường bộ cao tốc ở vùng này.

Hay vùng Tây Nguyên có thể kết hợp với các tỉnh vùng Duyên hải Nam Trung Bộ để hướng ra biển, giúp tăng cường kết nối hành lang Đông - Tây, tạo thuận lợi cho phát triển cả hai vùng này.

"Việc mở rộng địa giới hành chính ra hướng biển sẽ tạo điều kiện tốt và thuận lợi hơn để hoàn thiện mạng lưới giao thông mà không bị cát cứ bởi các địa phương, giúp cho hoạt động xuất nhập khẩu thuận tiện, giảm chi phí logistics", nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển gợi mở.

Đồng tình với việc sáp nhập tỉnh mở rộng không gian hướng ra biển, PGS. TS Võ Đại Lược, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế thế giới (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), nêu thực tế, nước ta trải dài từ Bắc tới Nam, chiều rộng khá hẹp nên cần nghiên cứu để các tỉnh không chỉ có rừng mà còn hướng ra biển.

Đặc biệt, theo ông Lược, các tỉnh miền núi phía Bắc, Tây Nguyên nếu mở rộng cơ hội kết nối với các địa phương ở hướng biển sẽ phát huy nhiều lợi thế cho những ngành có thế mạnh của những vùng này như nông nghiệp, thủy hải sản, tài nguyên khoáng sản, gỗ và lâm sản…

Cắt bỏ định hướng trong quy hoạch cũ

Khẳng định việc sáp nhập tỉnh thành hướng biển tạo ra không gian và động lực phát triển mới, song PGS.TS Nguyễn Chu Hồi lưu ý, để các tỉnh thành mới phát huy được các giá trị, lợi thế về lãnh thổ; hoà nhập văn hoá vùng miền thì một trong những việc cần làm đầu tiên là rà soát, điều chỉnh quy hoạch (trước đó đã được Chính phủ/Thủ tướng phê duyệt).

"Chủ yếu là hệ tầng giao thông kết nối vùng trong tỉnh thành mới và liên kết với các quy hoạch vùng quốc gia lân cận (6 vùng quốc gia). Mạnh dạn cắt bỏ các định hướng trong quy hoạch cũ không còn thích hợp với phương án tổ chức lãnh thổ mới cho tỉnh, thành phố, để tập trung nguồn lực, tạo đột phá trong phát triển và động lực lan toả", ông Hồi nói.

Cùng với hạ tầng giao thông, vị ĐBQH cho rằng, cần ưu tiên phát triển hạ tầng số, hạ tầng tự nhiên (xanh), phát triển khoa học công nghệ theo tinh thần Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và thay đổi chất lượng nguồn nhân lực phục vụ phát triển kinh tế xanh, bền vững.

Theo đó, cũng ưu tiên phát triển các đô thị ven sông, ven biển, đô thị núi rừng sinh thái, thông minh và thích ứng với biến đổi khí hậu, nước biển dâng. Đây là các trung tâm kinh tế mới, nhất là ở ven biển - nơi có tiềm năng vượt trội, là các cực phát triển trong bình đồ tổ chức lại lãnh thổ của tỉnh, thành phố sau sáp nhập.

Các đô thị ven biển nên gắn với cảng nước sâu, trung tâm logistics và là nơi có khả năng hội tụ các yếu tố phát triển hiệu quả và bền vững.

Còn nếu tỉnh thành có đảo lớn, ông Nguyễn Chu Hồi khuyến nghị, phát triển đô thị đảo và đô thị nổi trên biển gắn với phát triển năng lượng biển tái tạo, trong đó có năng lượng gió biển.

"Tiếp cận tổ chức lãnh thổ gắn không gian núi rừng, ven biển và biển đảo trên cơ sở ưu tiên phát triển hạ tầng, ứng dụng và phát triển khoa học công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, mô hình quản trị thông minh,… đã rất thành công ở Singapore, các tỉnh ven biển của Trung Quốc, các bang ven biển của Úc, Hoa Kỳ… Và đây là những bài học kinh nghiệm thực tế tốt cho chúng ta tham khảo, học hỏi", ĐBQH Nguyễn Chu Hồi nói thêm.

PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cũng nhận định, Việt Nam đang có nhiều lợi thế để kết nối và mở rộng hướng biển, khi vừa có một loạt dự án hạ tầng giao thông trọng điểm là các tuyến đường bộ cao tốc kết nối các tỉnh, vùng được đẩy mạnh đầu tư.

Cụ thể là các tuyến cao tốc kết nối vùng Đồng bằng sông Hồng với Tây Bắc, Bắc Trung Bộ, các tuyến hành lang kinh tế Đông Tây, tuyến ven biển miền Trung, Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Ông Thiên nêu rõ, những tuyến cao tốc lớn này kết hợp với hạ tầng đường sắt tới đây sẽ được đầu tư xuyên suốt từ Bắc tới Nam, sẽ giúp thúc đẩy lưu thông, các tỉnh phía biển càng mở rộng giao lưu kinh tế, xã hội với các tỉnh miền đồng bằng và miền núi, giảm bớt chênh lệch trình độ các vùng miền.

"Việc kết hợp các tỉnh không chỉ mở rộng lợi thế quy mô, mà còn bổ sung cộng hưởng các lợi thế, sức mạnh giữa vùng biển và miền núi. Dù vậy, cấu trúc phát triển sẽ phức tạp hơn khi sáp nhập tỉnh thành, nên đòi hỏi năng lực quản lý điều hành, năng lực tổ chức phát triển của mỗi tỉnh sẽ phải nâng cao hơn, đáp ứng yêu cầu, tình hình mới", vị nguyên Viện trưởng nói.