Nguy cơ chiến tranh lan rộng sau khi Mỹ ném bom Iran

Tối 21/6, Mỹ huy động 125 máy bay trong chiến dịch mang tên “Búa đêm” (Midnight Hammer) để ném bom 3 cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran gồm Fordow, Natanz và Isfahan, trong đó các máy bay B-2 đã ném 14 “siêu bom” GBU-57 MOP xuống cơ sở hạt nhân kiên cố Fordow.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố trên truyền hình rằng các cơ sở hạt nhân đã bị “xóa sổ hoàn toàn”, nhưng tình báo Israel chưa xác định được mức độ thiệt hại.

Canh bạc lớn của ông Trump

Giới phân tích cho rằng, với chiến dịch “Búa đêm” tấn công Iran, Tổng thống Trump đã đánh cược lớn không chỉ với danh tiếng chính trị của mình và tương lai của Trung Đông, mà còn với toàn bộ khái niệm can thiệp quân sự như một cách giải quyết các vấn đề địa chính trị khó giải quyết.

Nếu thành công - và sẽ có nhiều cách diễn giải và thước đo thành công trong những ngày tới - thì có thể ông sẽ tước quyền của Iran và làm giảm ảnh hưởng toàn cầu của nước này, vốn bị xem là đã tài trợ cho các nhóm Hồi giáo vũ trang chống lại phương Tây trong 40 năm qua. Trong quá trình này, thẩm quyền cá nhân của ông Trump sẽ được tăng cường và 3 năm tiếp theo tại nhiệm sẽ là một thắng lợi cá nhân của ông. Ông cũng sẽ liên minh chặt chẽ hơn với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, người đang bị thế giới lên án dữ dội vì tiến hành cuộc tàn phá Dải Gaza, làm chết hàng chục nghìn người Palestine.

Trong một kịch bản như vậy, nước Mỹ sẽ không được yêu mến. Sau những thất bại của các cuộc can thiệp và chiếm đóng trên bộ ở Afghanistan sau vụ 11/9 và cuộc chiến tranh Iraq năm 2003, ông Trump sẽ tái lập giá trị của sự can thiệp quân sự hạn chế.

Tuy nhiên, nhiều hệ lụy có thể xảy ra sau cuộc tấn công và vấn đề an ninh bất ổn ở Trung Đông có thể trở nên tồi tệ hơn. Nhiều nhà lãnh đạo và ngoại giao ở châu Âu lo ngại các phương pháp của ông Trump là nguy hiểm và vi phạm Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân và luật pháp quốc tế.

Các quốc gia Vùng Vịnh lo sợ bị lôi kéo vào một cuộc chiến tranh. Hầu hết đều cho rằng cần phải cho phép Iran có quyền làm giàu uranium rất hạn chế, dưới sự giám sát chặt chẽ của Liên hợp quốc.

Xung đột quân sự giữa Iran và Israel vẫn chưa kết thúc. Cho đến nay, Iran đã bị qua mặt và bị đánh bại trong cuộc chiến này. Nhưng, có khả năng ông Trump thấy mình bị cuốn vào một cuộc xung đột kéo dài hơn dự định. Một khi tham gia hoàn toàn vào cuộc xung đột Iran, ông Trump sẽ phải theo đuổi đến cùng, lún sâu vào cuộc xung đột nước ngoài bất tận mà ông đã hứa trong chiến dịch tranh cử rằng ông sẽ từ bỏ. Iran có các lựa chọn, có thể từ bỏ Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân, trục xuất các thanh tra viên của Liên hợp quốc và cố gắng xây dựng lại chương trình hạt nhân một cách bí mật.

Bà Sanam Vakil, chuyên gia về Trung Đông tại tổ chức tư vấn Chatham House ở London, cho biết nhà lãnh đạo Mỹ coi cuộc tấn công này là một cuộc tấn công duy nhất. "Ông Trump đã rất thận trọng, ông ấy đã báo trước các cuộc tấn công, ông ấy đã gửi thông điệp cảnh báo trước cho Iran", bà nói. "Tôi nghĩ ông ấy muốn kết thúc bằng một cuộc đàm phán, một thỏa thuận và một thỏa thuận mà ông ấy có thể chứng minh là chiến thắng trong việc ngăn chặn chương trình hạt nhân của Iran".

Nhưng, một sự hạ nhiệt cẩn thận sau một sự leo thang như vậy của Mỹ lại tiềm ẩn nhiều rủi ro. Bà Vakil cho biết: "Tổng thống Trump thiếu kiên nhẫn và không có đủ khả năng để đàm phán kéo dài. Người Iran muốn được nới lỏng lệnh trừng phạt, nhưng không biết làm sao họ có thể tin tưởng ông Trump, một người mà họ cho là đã nhiều lần lừa dối họ".

Kịch bản tốt nhất là Iran sẽ đưa ra một sự trả đũa mang tính biểu tượng, giống như những gì đã xảy ra vào năm 2020, khi ông Trump ra lệnh ám sát tướng Qassem Suleimani, chỉ huy Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo. Sau đó, Tổng thống Trump có thể thúc đẩy Israel chấm dứt chiến tranh và thúc giục Iran nối lại các cuộc đàm phán về một thỏa thuận hạt nhân mới.

Dù bằng cách nào, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi đã lên tiếng thay cho khu vực với đánh giá của mình. "Những sự kiện sáng nay thật vô lý và sẽ để lại hậu quả lâu dài", ông nói.

Phản ứng của thế giới

Các quốc gia ở Trung Đông và xa hơn nữa đã phản ứng với sự báo động sau các cuộc tấn công của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Iran khi EU và Liên hợp quốc kêu gọi ngoại giao ngay lập tức, với nỗi lo ngại ngày càng tăng rằng cuộc chiến có thể gây ra sự leo thang rộng hơn có thể vượt khỏi tầm kiểm soát.

Các quốc gia Vùng Vịnh, vốn là đối thủ khu vực với Iran gần đó và chỉ trích tham vọng hạt nhân của nước này, đã bày tỏ mối quan ngại nghiêm trọng về các cuộc tấn công của Mỹ, trong bối cảnh có nguy cơ trả đũa đối với các căn cứ quân sự của Mỹ tại quốc gia của họ.

Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất, Qatar và Oman, những quốc gia đã làm trung gian cho các cuộc đàm phán hạt nhân Iran-Mỹ, đã chỉ trích cuộc tấn công và kêu gọi giảm leo thang.

Qatar, nơi có căn cứ quân sự lớn nhất của Mỹ ở Trung Đông, cho biết hôm 22/6 rằng họ lo ngại có thể có những hậu quả nghiêm trọng ở khu vực và quốc tế. Bộ ngoại giao nước này cho biết trong một tuyên bố: "Sự leo thang nguy hiểm hiện nay trong khu vực có thể dẫn đến hậu quả thảm khốc ở cả cấp độ khu vực và quốc tế". Bộ này cho biết họ kêu gọi tất cả các bên "hãy khôn ngoan, kiềm chế và tránh leo thang thêm nữa".

Các nhà lãnh đạo Vùng Vịnh bao gồm Tổng thống UAE, Tiểu vương Qatar và Thái tử Saudi Arabia, những người đã đón tiếp Tổng thống Trump trong chuyến công du khu vực vừa qua của ông, đã thảo luận về những tác động nghiêm trọng của sự leo thang đối với an ninh quốc tế và khu vực.

Saudi Arabia, quốc gia xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới, đã trong tình trạng báo động an ninh cao sau các cuộc không kích của Mỹ, bày tỏ "mối quan ngại lớn" và nhấn mạnh "cần phải nỗ lực hết sức để kiềm chế... và tránh leo thang".

Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres cho biết ông "vô cùng lo ngại" trước việc Mỹ sử dụng vũ lực chống lại Iran. Ông cho biết "vào giờ phút nguy hiểm này", điều quan trọng là phải "tránh một vòng xoáy hỗn loạn". Ông nói thêm: “Đây là sự leo thang nguy hiểm trong một khu vực vốn đã ở bờ vực và là mối đe dọa trực tiếp đến hòa bình và an ninh quốc tế. Có nguy cơ ngày càng tăng rằng cuộc xung đột này có thể nhanh chóng vượt khỏi tầm kiểm soát, với hậu quả thảm khốc cho dân thường, khu vực và thế giới. Không có giải pháp quân sự nào. Con đường duy nhất để tiến lên là ngoại giao. Hy vọng duy nhất là hòa bình”.

Người phát ngôn của Chính phủ Iraq Basim Alawadi cho biết: “Sự leo thang quân sự này tạo nên mối đe dọa nghiêm trọng đến hòa bình và an ninh ở Trung Đông và gây ra những rủi ro nghiêm trọng cho sự ổn định của khu vực”.

Pakistan, quốc gia Hồi giáo duy nhất sở hữu vũ khí hạt nhân và là đồng minh lâu năm của Washington, cho biết các cuộc tấn công của Mỹ "vi phạm mọi chuẩn mực của luật pháp quốc tế". Bộ ngoại giao nước này cho biết trong một tuyên bố: "Chúng tôi vô cùng lo ngại về khả năng leo thang căng thẳng hơn nữa trong khu vực". Bộ này cho biết Iran có quyền hợp pháp để tự vệ theo Hiến chương Liên hợp quốc. Nga "lên án mạnh mẽ" các cuộc không kích của Mỹ, gọi chúng là "vô trách nhiệm", "vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế" và "leo thang nguy hiểm".

Các quan chức EU đang tìm cách giải quyết vấn đề bằng con đường ngoại giao. Các Bộ trưởng Ngoại giao châu Âu đã gặp người đồng cấp Iran Abbas Araghchi tại Thụy Sĩ vào hôm 20/6 để đàm phán thêm nhằm ngăn chặn xung đột leo thang, nhưng họ không đạt được đột phá ngay lập tức và các cuộc không kích của Mỹ đã diễn ra ngay sau đó.

Người đứng đầu chính sách đối ngoại của EU Kaja Kallas đã kêu gọi hạ nhiệt căng thẳng và quay lại đàm phán. Bà cho biết Iran không được phép phát triển vũ khí hạt nhân, mô tả khả năng này là "mối đe dọa đối với an ninh quốc tế". “Tôi kêu gọi tất cả các bên lùi lại, quay lại bàn đàm phán và ngăn chặn leo thang hơn nữa”, bà Kallas viết trên mạng xã hội. Các Bộ trưởng Ngoại giao EU sẽ họp để thảo luận về tình hình.

Bộ trưởng Ngoại giao Pháp Jean-Noel Barrot bày tỏ “mối quan ngại” về các cuộc không kích của Mỹ và cho biết Pháp “không tham gia vào các cuộc không kích này hoặc không lên kế hoạch cho các cuộc không kích này”. Ông cho biết Pháp kêu gọi “tất cả các bên kiềm chế để tránh bất kỳ sự leo thang nào có thể dẫn đến việc kéo dài xung đột”.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron kêu gọi đối thoại, cho biết ông đã thúc giục Iran hạ nhiệt và “thực hiện sự kiềm chế tối đa trong bối cảnh nguy hiểm này để cho phép quay trở lại con đường ngoại giao”.

Bộ trưởng Ngoại giao Italy Antonio Tajani nói với Đài truyền hình nhà nước RAI: “Chúng tôi hy vọng rằng, sau cuộc tấn công này, gây ra thiệt hại lớn cho hoạt động sản xuất vũ khí hạt nhân và gây ra mối đe dọa cho toàn bộ khu vực, một cuộc hạ nhiệt có thể bắt đầu và Iran có thể ngồi vào bàn đàm phán”.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz cho biết Iran phải “ngay lập tức tham gia đàm phán với Mỹ và Israel và tìm giải pháp ngoại giao cho cuộc xung đột”. Thủ tướng Anh Keir Starmer cũng kêu gọi quay lại đàm phán. Ông cho biết trong một tuyên bố: “Chương trình hạt nhân của Iran là mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh quốc tế. Iran không bao giờ được phép phát triển vũ khí hạt nhân và Mỹ đã có hành động để giảm bớt mối đe dọa đó. Tình hình ở Trung Đông vẫn bất ổn và sự ổn định trong khu vực là ưu tiên hàng đầu. Chúng tôi kêu gọi Iran quay lại bàn đàm phán và đạt được giải pháp ngoại giao để chấm dứt cuộc khủng hoảng này”.

Bộ trưởng Ngoại giao New Zealand Winston Peters cho biết trong một tuyên bố: “Hành động quân sự đang diễn ra ở Trung Đông là vô cùng đáng lo ngại và điều quan trọng là phải tránh leo thang thêm nữa. New Zealand ủng hộ mạnh mẽ các nỗ lực hướng tới ngoại giao. Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên quay lại đàm phán. Ngoại giao sẽ mang lại giải pháp lâu dài hơn so với hành động quân sự tiếp theo”.

Một phát ngôn viên của Chính phủ Australia cho biết: “Tình hình an ninh trong khu vực rất bất ổn. Chúng tôi tiếp tục kêu gọi giảm leo thang, đối thoại và ngoại giao”.

Bộ trưởng Ngoại giao Venezuela Yván Gil cho biết đất nước của ông “lên án hành động xâm lược quân sự của Mỹ đối với Iran” và kêu gọi chấm dứt ngay lập tức các hành động thù địch. Chủ tịch Cuba Miguel Díaz-Canel đã lên án mạnh mẽ vụ đánh bom của Mỹ, mà ông mô tả là "một sự leo thang nguy hiểm". Ông viết trên mạng xã hội: "Hành động xâm lược này vi phạm nghiêm trọng Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, đồng thời đẩy nhân loại vào một cuộc khủng hoảng với những hậu quả không thể đảo ngược".

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã chúc mừng ông Trump trong một video được đăng tải trên mạng xã hội. Ông cho biết: "Lịch sử sẽ ghi nhận rằng Tổng thống Trump đã hành động để phủ nhận chế độ nguy hiểm nhất thế giới này sở hữu những vũ khí nguy hiểm nhất thế giới".

Ukraine cho biết các cuộc không kích của Mỹ và Israel vào Iran là chính đáng nhằm ngăn chặn Tehran phát triển vũ khí hạt nhân, đồng thời ca ngợi sự can thiệp quân sự này là "một tín hiệu rõ ràng". Bộ Ngoại giao Ukraine cho biết: "Ukraine tin rằng chương trình hạt nhân của Iran phải bị dừng lại để nước này không bao giờ còn gây ra mối đe dọa cho các quốc gia Trung Đông hoặc bất kỳ quốc gia nào khác nữa".