Nền kinh tế Israel chịu áp lực nặng nề từ chiến phí

Chiến sự leo thang với Iran đặt ra những thách thức tài chính to lớn với Israel, nhất là khi nền kinh tế nước này đã chịu nhiều hệ lụy từ các cuộc chiến với Hamas ở Gaza và Hezbollah tại biên giới phía Bắc.

Phí tổn khổng lồ từ các cuộc chiến

Kể từ khi bị Hamas tấn công ngày 7/10/2023, Israel đã sa lầy vào cuộc chiến căng thẳng ở Gaza. Sau đó, Israel không kích vào Lebanon để trả đũa các cuộc tấn công bằng tên lửa, rocket và máy bay không người lái (UAV) của Hezbollah qua biên giới. Gần đây nhất, Israel đã tấn công sâu vào lãnh thổ Iran với mục tiêu vô hiệu hóa năng lực hạt nhân của Tehran. Và, việc gần như cùng lúc tham gia nhiều mặt trận như vậy đã đẩy đất nước này vào giai đoạn xung đột tốn kém nhất trong lịch sử.

Theo một bài viết xuất bản hồi tháng 1 trên thời báo kinh doanh Calcalist của Israel, tổng chi phí của riêng cuộc chiến ở Gaza đã lên tới 250 tỷ shekel (67,5 tỷ USD) vào cuối năm 2024. Trong khi đó, theo ước tính của Viện Arab tại Washington (Mỹ), cuộc chiến với Hamas tại Gaza và Hezbollah tại Lebanon đã tiêu tốn của Israel mỗi ngày khoảng 270 triệu USD. Tuy nhiên, những con số kể trên chưa thấm vào đâu so với cuộc chiến đang leo thang với Iran.

Hãng tin Ynet News của Israel hôm 15/6 trích dẫn lời một cựu cố vấn tài chính cho Tham mưu trưởng quân đội Israel, ước tính rằng chỉ riêng 2 ngày đầu tiên giao tranh với Iran đã khiến Israel thiệt hại 5,5 tỷ shekel (khoảng 1,45 tỷ USD). “Với tốc độ đó, một cuộc chiến kéo dài 7 tuần với Iran có thể vượt qua tổng chi phí chiến tranh ở Gaza tính đến cuối năm 2024”, Ynet News nhận định.

Trong khi đó, các chuyên gia của tờ Wall Street Journal cho biết, chi phí lớn nhất của Israel trong cuộc chiến với Iran đến từ việc đánh chặn tên lửa, có thể tiêu tốn tới 200 triệu USD mỗi ngày. Chỉ trong vài ngày đáp trả, Iran đã phóng hơn 400 tên lửa vào Israel khiến các hệ thống phòng không tiên tiến và cực kỳ đắt đỏ của đối phương phải hoạt động hết công suất để ngăn chặn.

Hệ thống David's Sling, được Israel và Mỹ cùng phát triển, có khả năng bắn hạ tên lửa tầm ngắn đến tầm xa, máy bay và các thiết bị bay không người lái. Mỗi lần khai hỏa, David's Sling cần bắn tối thiểu 2 tên lửa, đồng nghĩa sẽ tiêu tốn khoảng 700.000 USD. Một hệ thống phòng không khác đang được Israel sử dụng là Arrow 3, có nhiệm vụ đánh chặn các tên lửa đạn đạo từ bên ngoài khí quyển Trái đất, sẽ tiêu tốn khoảng 4 triệu USD cho một lần đánh chặn. Ngay cả phiên bản cũ hơn của Arrow 3 là Arrow 2, cũng khiến Israel mất khoảng 3 triệu USD cho mỗi lần phóng tên lửa.

Chi phí đạn dược và máy bay cho các cuộc tấn công Iran cũng góp phần làm tăng giá cuộc chiến. Việc triển khai hàng chục máy bay chiến đấu, với những loại tối tân như F-35, hoạt động liên tục hàng giờ cách lãnh thổ Israel khoảng 1.500 km đòi hỏi ngân sách lớn. Mỗi giờ bay của F-35 tiêu tốn khoảng 10 nghìn USD. Chi phí cho đạn dược, với những loại đắt đỏ như bom dẫn đường chính xác JDAM và tên lửa diệt radar AMG-88 HARM, cũng khiến Israel phải “đốt” từ hàng trăm nghìn đến cả triệu USD cho mỗi chuyến xuất kích.

Giáo sư Zvi Eckstein, Giám đốc Viện Chính sách kinh tế Aaron tại Đại học Reichman (Israel), cho biết: "Cuộc chiến với Iran đắt hơn nhiều so với cuộc chiến ở Gaza hoặc với Hezbollah mà nguyên nhân chủ yếu đến từ đạn dược”. Viện Chính sách kinh tế Aaron ước tính, chỉ cần kéo dài 1 tháng, cuộc chiến với Iran sẽ tiêu tốn của Israel khoảng 12 tỷ USD.

Kinh tế xã hội Israel chịu ảnh hưởng lớn

Để đáp ứng cùng lúc nhiều cuộc chiến, nhiều quân nhân dự bị đã được gọi nhập ngũ, buộc họ phải tạm thời rời bỏ công việc. Thêm vào tình trạng thiếu lao động này, giấy phép lao động của nhiều người Palestine đã bị hủy bỏ và việc qua lại biên giới của họ ngày càng trở nên khó khăn. Tất cả khiến việc lấp đầy các vị trí tuyển dụng ở Israel trở nên khó khăn. Theo công ty khảo sát kinh doanh CofaceBDI, khoảng 60.000 công ty Israel đã đóng cửa vào năm 2024 do thiếu hụt nhân lực, gián đoạn hậu cần và tâm lý kinh doanh ảm đạm. Ngoài ra, lượng khách du lịch tiếp tục giảm so với mức trước tháng 10 năm 2023.

Đồng thời, chi tiêu quân sự của Israel đã tăng vọt. Năm 2024, chi tiêu này tăng 65%, lên 46,5 tỷ USD, theo một báo cáo của Viện Nghiên cứu hòa bình Quốc tế Stockholm công bố vào tháng 4, chiếm tới 8,8% GDP và là tỷ lệ cao thứ hai thế giới sau Ukraine. Điều này góp phần làm tăng ngân sách của nước này năm 2025 lên tới 756 tỷ shekel (215 tỷ USD), cao hơn 21% so với năm trước và là ngân sách lớn nhất trong lịch sử Israel.

Ông Itai Ater, giáo sư kinh tế tại Trường Quản lý Coller thuộc Đại học Tel Aviv, nhận định: “Chi phí quân sự trên cả mặt trận tấn công và phòng thủ đều rất cao. Điều này chắc chắn sẽ tác động đến ngân sách, thâm hụt, GDP và nợ công của Israel”.

Chuyên gia kinh tế này cho biết thêm, trong 20 tháng qua, nhiều người Israel đã dành hàng trăm ngày trong quân ngũ dự bị, những người khác đã phải sơ tán khỏi nhà gần các vùng biên giới, dẫn đến những gián đoạn lớn trong cuộc sống của họ. Nhưng, gần đây, nền kinh tế Israel đã đình trệ hơn nữa do các cuộc tấn công của Iran. Chỉ những người lao động trong các ngành thiết yếu mới được đi làm và nhiều doanh nghiệp trong các lĩnh vực dịch vụ như nhà hàng, khách sạn đã phải đóng cửa. Sân bay quốc tế chính của đất nước cũng phải đóng cửa trong vài ngày và hiện chỉ mở cửa trở lại cho các chuyến bay hạn chế để đưa những người bị mắc kẹt ở nước ngoài về Israel. Các chuyến bay thương mại ra vào Israel cũng đang bị đình chỉ khi các hãng hàng không đã sơ tán máy bay của họ khỏi nước này.

Thiệt hại về cơ sở hạ tầng do các cuộc tấn công tên lửa của Iran đang gia tăng. Hàng trăm tòa nhà đã bị phá hủy hoặc hư hại nặng và chi phí xây dựng lại hoặc sửa chữa chúng sẽ lên tới hàng trăm triệu USD. Eyal Shalev, một kỹ sư kết cấu đang tham gia đánh giá thiệt hại đối với cơ sở hạ tầng dân sự, ước tính với Báo Wall Street Journal rằng việc sửa chữa một tòa nhà chọc trời mới xây ở trung tâm Tel Aviv bị ảnh hưởng bởi các cuộc tấn công tên lửa của Iran sẽ tốn ít nhất hàng chục triệu USD. Hơn 5.000 người đã phải sơ tán khỏi nhà do thiệt hại tên lửa và một số đang được nhà nước chi trả chi phí ở khách sạn.

Việc nhắm mục tiêu vào cơ sở hạ tầng trọng yếu là một mối lo ngại hàng đầu nữa ở Israel. 2 cuộc tấn công vào nhà máy lọc dầu lớn nhất của Israel ở phía Bắc đã dẫn đến việc đóng cửa và khiến 3 nhân viên của nhà máy thiệt mạng. Tất cả cho thấy, gánh nặng chiến phí mới chỉ là một phần của thiệt hại kinh tế do chiến tranh gây ra cho Israel.

Tăng thuế là chưa đủ

Để bù đắp một phần gánh nặng tài chính cho các cuộc chiến, Chính phủ Israel đã tăng thuế. Thuế giá trị gia tăng (VAT) cho hầu hết hàng hóa và dịch vụ của nước này đã tăng từ 17% lên 18% vào đầu năm nay.

Việc tăng VAT là một phần trong các biện pháp tài chính để tăng doanh thu, khi thâm hụt ngân sách của Israel đã lên đến 7,2% GDP trong năm 2024, vượt mục tiêu kiểm soát 6,6%. Ngoài ra, Bộ Tài chính Israel cũng dự kiến có thể tăng thuế VAT lên 18,5% từ ngày 1/1/2026 để tiếp tục đảm bảo nguồn thu cho các khoản chi tiêu chính phủ, trong bối cảnh chi phí sinh hoạt tăng cao và nền kinh tế chịu áp lực lớn từ các cuộc chiến.

Mặc dù doanh thu thuế dự kiến gần đây tăng, từ 517 tỷ lên 539 tỷ shekel (148 tỷ lên 154 tỷ USD), dự báo tăng trưởng năm 2025 của Israel đã được điều chỉnh giảm, từ 4,3 xuống 3,6%. Công ty xếp hạng tín dụng toàn cầu S&P Global Ratings hôm 17/6 đã đưa ra cảnh báo nghiêm khắc về tình trạng dễ bị tổn thương của nền kinh tế Israel, với tuyên bố rằng một cuộc chiến tranh kéo dài có thể dẫn đến việc hạ xếp hạng tín dụng của Israel từ A xuống A-.

Theo Giáo sư Itai Ater tại Trường Quản lý Coller thuộc Đại học Tel Aviv, tác động đối với nền kinh tế Israel phụ thuộc nhiều vào thời gian của xung đột quân sự và cách chúng kết thúc. “Nếu Israel bước vào một cuộc chiến tiêu hao lâu dài với Iran, nền kinh tế đất nước sẽ chịu áp lực rất lớn, rất khó đạt được mức tăng trưởng mạnh”, ông Ater nói.

Đồng quan điểm, bà Karnit Flug - Cựu Thống đốc Ngân hàng Trung ương Israel và hiện là thành viên cao cấp tại Viện Dân chủ Israel, cho rằng nền kinh tế nước này chỉ có thể chịu đựng một cuộc chiến ngắn với Iran. “Nếu là một tuần thì vấn đề không quá lớn”, bà Flug nói. “Nhưng, nếu là 2 tuần hoặc 1 tháng, đó lại là một câu chuyện rất khác".

Rõ ràng, áp lực buộc Israel phải nhanh chóng kết thúc cuộc chiến với Iran là không nhỏ. Nhưng, kết thúc theo kịch bản thế nào - Israel xóa sổ chương trình hạt nhân của Iran hay các bên sẽ đạt một thỏa thuận ngừng bắn sau khi chịu thiệt hại quá lớn - thì còn tùy thuộc diễn biến tiếp theo tại Trung Đông. Bởi lẽ, cuối tuần qua, Mỹ đã chính thức tham chiến cùng Israel khi cho không quân ném bom các cơ sở hạt nhân của Iran.