Đổi mới sáng tạo mảng nhựa: Cấp bách hành động để chấm dứt “ô nhiễm trắng”

Để chấm dứt ô nhiễm nhựa, Thứ trưởng Lê Công Thành cho rằng cần những động lực mạnh mẽ hơn từ cộng đồng sáng tạo và các mô hình đổi mới, nhằm thúc đẩy chuyển đổi, hướng tới nền kinh tế tuần hoàn.

Nhấn mạnh ô nhiễm nhựa đang trở thành một trong những thách thức nghiêm trọng nhất đối với môi trường sống và không một quốc gia nào có thể đứng ngoài cuộc chiến chống rác thải nhựa này, Thứ trưởng Lê Công Thành cho rằng chấm dứt “ô nhiễm nhựa” - “ô nhiễm trắng” là lời cảnh báo toàn cầu, đòi hỏi cần phải cấp bách hành động vì tương lai xanh bền vững.

Thông tin trên vừa được ông Thành chia sẻ tại Lễ tổng kết, trao Giải thưởng Chương trình Đổi mới sáng tạo về nhựa năm 2025, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam và các đối tác quốc tế tổ chức, trong ngày 25/6, tại Hà Nội.

Cần những động lực mạnh mẽ

Chia sẻ tại sự kiện, ông Thành cho hay trong những năm qua, Chính phủ Việt Nam đã tham gia, tích cực đề xuất các cơ chế hợp tác toàn cầu và khu vực về giảm rác thải nhựa tại các hội nghị, diễn đàn quốc tế.

Cùng với các cam kết, Việt Nam cũng luôn chủ động đồng hành cùng cộng đồng quốc tế, là một trong ba nước đầu tiên triển khai Chương trình Đối tác hành động quốc gia về nhựa (NPAP), và tham gia tích cực vào tiến trình xây dựng Thỏa thuận toàn cầu chấm dứt ô nhiễm nhựa.

“Chúng tôi xác định rõ đổi mới sáng tạo chính là đòn bẩy quan trọng để chuyển hóa cam kết thành hành động,” ông Thành nhấn mạnh.

Thực tế, Việt Nam đã ban hành và triển khai nhiều chính sách mạnh mẽ như: Luật Bảo vệ môi trường 2020, Kế hoạch hành động quốc gia về rác thải nhựa đại dương, các cơ chế thúc đẩy tái chế thông qua trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực xử lý và tái chế chất thải theo Luật Đầu tư và các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, xanh hóa công nghệ.

Tuy vậy, ông Thành cũng nhìn nhận Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Đáng chú ý là mặc dù luật pháp và chiến lược đã có, nhưng việc thực thi còn hạn chế; chính sách kinh tế tuần hoàn và trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất còn mới mẻ; hệ thống phân loại rác tại nguồn còn thiếu đồng bộ, thói quen sử dụng nhựa dùng một lần vẫn phổ biến, trong khi quá trình đổi mới công nghệ còn gặp nhiều rào cản về chi phí…

“Vì thế cần những động lực mạnh mẽ hơn từ cộng đồng sáng tạo và các mô hình đổi mới, nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi hướng tới nền kinh tế tuần hoàn,” đại diện lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh.

Trong bối cảnh đó, ông Thành cho biết ngày 26/2/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cùng với UNDP đã công bố khởi động Chương trình đổi mới sáng tạo về nhựa, nhằm tìm kiếm các sáng kiến đột phá giải quyết ô nhiễm nhựa từ thượng nguồn thông qua các cải tiến trong sản xuất, thiết kế, mô hình tái sử dụng và các công cụ tài chính tuần hoàn để trao tặng giải thưởng cho những sáng kiến xuất sắc.

Sau một thời gian ngắn khởi động, chương trình đã thu hút 116 đề xuất từ khắp các tỉnh, thành phố trên cả nước. Sau quá trình tuyển chọn nghiêm ngặt, 25 đội xuất sắc nhất đã được hỗ trợ ươm ​tạo chuyên sâu để hoàn thiện giải pháp của mình.

Trong chiều nay, 12 ý tưởng xuất sắc nhất sẽ được vinh danh. Trong đó, sáu đội có sáng kiến xuất sắc nhất sẽ được trao khoản tài trợ lên tới 30.000 USD mỗi đội; sáu đội về nhì sẽ nhận tài trợ lên tới 10.000 USD mỗi đội. Sau đó, các sáng kiến sẽ được thử nghiệm, triển khai trong vòng 9 tháng trước khi trình diễn kết quả vào năm 2026.

Cần đa dạng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo

Chia sẻ thêm về ý nghĩa của Chương trình Đổi mới sáng tạo về nhựa năm 2025, Thứ trưởng Lê Công Thành nhấn mạnh đây không chỉ là một cuộc thi, mà là “bệ phóng” cho đổi mới sáng tạo trong quản lý rác thải nhựa, là chất xúc tác cho các mô hình kinh doanh xanh, thực triển khai các chính sách về giảm thiểu ô nhiễm nhựa đại dương và thực hiện kinh tế tuần hoàn.

“Tôi mong rằng những kết quả sau cuộc thi này sẽ sớm được ứng dụng vào thực tiễn cuộc sống, mang lại nhiều giá trị ý nghĩa cho cộng đồng trong công cuộc giảm thiểu ô nhiễm nhựa tại Việt Nam; qua đó góp phần giải quyết vấn đề ô nhiễm rác thải nhựa đang ngày càng trở nên cấp bách; biến thách thức về chất thải nhựa thành cơ hội cho Việt Nam triển khai thực hiện nền kinh tế tuần hoàn, ứng dụng công nghệ cao để giảm phát thải nhựa,” ông Thành nói.

Về phía đối tác, bà Ramla Khalidi - Trưởng Đại diện Thường trú Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam, cho biết chỉ trong vòng 4 tháng kể từ khi khởi động, Chương trình Đổi mới sáng tạo về Nhựa đã chứng kiến tinh thần quyết tâm và năng lượng đáng kinh ngạc lan tỏa về giảm nhựa trên khắp Việt Nam.

Đáng chú ý, trong số 116 đề xuất mà ban tổ chức đã nhận được trong 4 tháng qua, có gần một nửa đến từ các doanh nghiệp vừa và nhỏ; hơn 40% đến từ các tổ chức học thuật, nghiên cứu và giáo dục; 42% do thanh niên làm trưởng nhóm; 91% có sự tham gia của phụ nữ trong đội ngũ.

“Đây không chỉ là những con số, mà còn phản ánh sức mạnh của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, cùng nhau giải quyết vấn đề cấp bách nhất hiện nay là ô nhiễm nhựa. 25 đội được chọn vào vòng chung kết hôm nay là đại diện tiêu biểu nhất cho tinh thần đó” bà Ramla Khalidi nhấn mạnh.

Với tinh thần đó, đại diện UNDP tại Việt Nam kêu gọi cộng đồng Việt Nam, đặc biệt là giới trẻ cần “chung tay” hành động để chấm dứt ô nhiễm nhựa với bốn trọng tâm chính. Thứ nhất là cần tiếp tục tìm kiếm các giải pháp tuần hoàn táo bạo về giảm nhựa. UNDP cam kết sẽ đồng hành, hỗ trợ các nhà sáng tạo kiểm nghiệm, hoàn thiện và nhân rộng giải pháp để tạo tác động thực tế.

Thứ hai, Việt Nam cần huy động thêm đầu tư cho đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực nhựa. Năm 2024, lĩnh vực đổi mới sáng tạo tại Việt Nam thu hút gần 2,3 tỷ USD từ các thương vụ đầu tư. Với 240.000 USD tài trợ hạt giống, UNDP mong muốn khuyến khích thêm các khoản đầu tư mới, phù hợp với định hướng của Nghị định 57 về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số.

Thứ ba, Việt Nam cần đa dạng hóa hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Theo bà Ramla Khalidi, điều này có nghĩa là vượt ra khỏi lĩnh vực vật liệu và công nghệ, để đầu tư vào các công cụ tài chính mới, kết nối nguồn lực công - tư - phát triển. Bằng cách huy động các startup, doanh nghiệp lớn, trường đại học và doanh nghiệp vừa và nhỏ, Việt Nam có thể tăng tốc khởi nghiệp và mở rộng các giải pháp.

“Tiếp theo là cần nâng cao vai trò của thanh niên, phụ nữ và các nhà đổi mới địa phương. UNDP cam kết thúc đẩy đổi mới sáng tạo toàn diện thông qua cố vấn, tài trợ và xây dựng năng lực, để phát huy vai trò lãnh đạo từ cộng đồng,” Trưởng Đại diện Thường trú UNDP tại Việt Nam khuyến nghị./.