Đạo đức AI: Bài học từ các công ty công nghệ lớn cho đến ứng dụng tại Việt Nam

Ngày 15-16/5/2025, khóa học “Đạo đức AI” do Viện ABAII, Hiệp hội Blockchain Việt Nam phối hợp với Đại sứ quán Hoa Kỳ và Tổng Lãnh sự quán Hoa Kỳ tổ chức tại TPHCM. Trước đó, khoá học đã tổ chức thành công tại Hà Nội vào ngày 12-13/5, với sự tham dự của 500 học viên. Đây là khoá học về đạo đức AI đầu tiên tại Việt Nam, được thiết kế dành riêng cho cộng đồng chuyên gia công nghệ, cán bộ quản lý nhà nước, giảng viên và nhà nghiên cứu.

Sử dụng AI có trách nhiệm - xu thế không thể đứng ngoài

Đạo đức AI hay sử dụng AI có trách nhiệm là chủ đề rất được quan tâm, đặc biệt tại các quốc gia và khu vực phát triển như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Liên minh châu Âu (EU)… Tại Hoa Kỳ, doanh nghiệp công nghệ lớn đều có cách tiếp cận và xây dựng cho doanh nghiệp những quy định, bộ đánh giá trong việc sử dụng AI có trách nhiệm.

Tại Việt Nam, Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng Trí tuệ nhân tạo đến năm 2030 tại Quyết định số 127/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 26/01/2021 đã nhấn mạnh đào tạo về đạo đức và chính sách AI là trụ cột. “Trong bối cảnh AI đang len lỏi vào từng quyết định y tế, tài chính, giáo dục, truyền thông, và thậm chí cả chính sách công, câu hỏi không còn là nên hay không nên dùng AI, mà là: Chúng ta sẽ dùng AI theo cách nào để không làm tổn thương chính chúng ta? Tôi tin rằng, AI không nên thay thế con người mà phải nâng tầm con người. Và đạo đức AI không phải là lựa chọn, mà là nền móng của niềm tin xã hội trong kỷ nguyên số”, ông Đào Trung Thành, Phó Viện trưởng kiêm Chủ tịch Hội đồng Giảng viên Viện ABAII, thành viên Hội đồng Đạo đức Tài sản số và Trí tuệ nhân tạo ABAII phát biểu khai mạc Khoá học.

Với vai trò là đơn vị tài trợ khóa học, ông Jeremy Luna - Tùy viên báo chí Tổng lãnh sự quán Hoa Kỳ tại TPHCM cho biết: “Trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi mọi lĩnh vực trong xã hội. Khi chúng ta khai thác sức mạnh của AI, điều quan trọng là phải bảo đảm công nghệ này được phát triển và ứng dụng một cách có trách nhiệm”.

Hình thành hệ sinh thái sử dụng AI có trách nhiệm tại Việt Nam

Kiêm nhiệm vai trò giảng viên của khóa học, ông Đào Trung Thành cho biết, các doanh nghiệp công nghệ lớn trên thế giới hiện nay đang đưa ra những định nghĩa khác nhau về sử dụng AI có trách nhiệm. Chẳng hạn Microsoft nhìn nhận cách tiếp cận để phát triển, đánh giá và triển khai các hệ thống AI theo cách an toàn, đáng tin cậy và có trách nhiệm. Google lại xem xét tác động xã hội của sự phát triển và quy mô của các công nghệ AI, bao gồm cả tác hại và lợi ích tiềm ẩn. Còn IBM đã xây dựng bộ nguyên tắc hướng dẫn thiết kế, phát triển, triển khai và sử dụng AI.

Điểm chung mà các doanh nghiệp đang hướng tới hiện nay đều tập trung vào việc xây dựng các công cụ để đảm bảo rằng AI hoạt động đúng với giá trị đạo đức, không gây hại, và mang lại lợi ích cho xã hội. Liên hệ với Việt Nam, bà Trần Vũ Hà Minh, Thành viên Hội đồng Giảng viên Viện ABAII, Thành viên Hội đồng Đạo đức tài sản số và Trí tuệ nhân tạo ABAII, cố vấn về Trí tuệ Nhân tạo có trách nhiệm tại FPT, Nhà sáng lập Humane-AI Asia đánh giá, sự quan tâm, xây dựng và ứng dụng AI có trách nhiệm của các doanh nghiệp Việt còn hạn chế, vì vậy những khoá học về đạo đức AI là cần thiết, nhằm hướng tới xây dựng nguồn nhân lực phát triển AI có trách nhiệm cho Việt Nam.

Tham gia diễn giảng tại khoá học, ông Nguyễn Trần Minh Quân, Giám đốc Pháp chế Hiệp hội Blockchain Việt Nam và ông Jeffery Recker, Giám đốc điều hành Babl AI - một trong những tổ chức hàng đầu tại Hoa Kỳ trong việc đảm bảo các hệ thống AI tuân thủ các quy định và chuẩn mực đạo đức quốc tế, đề cập đến các tiêu chuẩn Đạo đức AI của UNESCO, Nguyên tắc AI của OECD, tiêu chuẩn và Công nghệ Quốc gia Hoa Kỳ (NIST), cho đến các sắc lệnh hành pháp mới nhất do Tổng thống Hoa Kỳ ban hành. “Trong khi AI đang được triển khai một cách rộng khắp trên toàn cầu, nhiều tổ chức và doanh nghiệp lại gặp rắc rối do thiếu sự chuẩn bị cần thiết về đạo đức và quản trị rủi ro. Thực trạng này không khác gì việc chữa cháy sau khi ngọn lửa đã bùng phát, thay vì chủ động thiết lập hệ thống phòng ngừa từ đầu", ông Jeffery Recker nhận định.

Trên cơ sở đó, ông Jeffery Recker khuyến nghị các tổ chức cần chủ động triển khai lộ trình tuân thủ ngay từ bây giờ, gồm các bước như: tạo một danh mục AI; đánh giá rủi ro của các công cụ AI; đảm bảo có sự chấp thuận từ cấp cao nhất; thực hiện phân tích thực trạng hiện tại và các yêu cầu pháp lý, từ đó xác định lộ trình cải thiện phù hợp…