Cơ hội, thách thức và trách nhiệm nghề nghiệp báo chí trong kỷ nguyên AI

Giữa làn sóng tin giả, định hướng dư luận và công nghệ AI ngày càng lấn át, vai trò của nhà báo càng trở nên sống còn trong thế kỷ 21, không đơn thuần là người đưa tin mà còn là bảo vệ sự thật.

Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025), trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm thay đổi mạnh mẽ mọi lĩnh vực của đời sống, trong đó có báo chí, phóng viên TTXVN tại Brussels đã có dịp trao đổi với 2 chuyên gia báo chí tại Đại học Tự do Brussels (ULB) của Bỉ: ông David Grunewald, giảng viên truyền thông và ông Alain Gérard, Tổng Biên tập tạp chí “Latitude” và cũng là giảng viên và nhà đào tạo báo chí với hơn 30 năm kinh nghiệm.

Đánh giá về việc liệu AI là công cụ quyền năng, đồng hành hay mối đe dọa, cả hai chuyên gia đều nhận định rằng AI đã và đang mang đến những thay đổi rất lớn cho nghề báo.

Ông David Grunewald khẳng định: “AI mang lại rất nhiều cơ hội, đồng thời cũng đặt ra những thách thức thực sự cho các biên tập viên và nhà báo.”

Về mặt cơ hội, AI đang giúp tăng tốc quá trình thu thập, tra cứu, phân tích thông tin và dữ liệu. Các công nghệ AI tạo sinh không chỉ hỗ trợ biên tập viên trong việc xây dựng nội dung mà còn có thể tạo ra nhiều phiên bản bài viết, sản xuất hình ảnh, video minh họa nhanh chóng, giúp tối ưu hóa quy trình xuất bản.

Tuy nhiên, bên cạnh những tiện ích vượt trội, AI cũng đặt ra những mối lo ngại sâu sắc. Ông Alain Gérard cảnh báo: “Một trong những nguy hiểm lớn nhất là AI có thể dần thay thế những nhà báo chân chính, những con người bằng xương bằng thịt như bạn, như tôi.”

Để minh họa cho nhận định này, ông Gérard kể lại câu chuyện về bức ảnh đoạt giải nhất tại một cuộc thi nhiếp ảnh quốc tế do Sony tổ chức năm 2023.

Sau khi nhận giải, tác giả đã công khai thừa nhận bức ảnh hoàn toàn do AI tạo ra. Ông nhấn mạnh: “Điều đáng nói là ngay cả những chuyên gia hàng đầu cũng không thể phân biệt nổi thật-giả. Điều đó cho thấy sức mạnh, nhưng cũng là nguy cơ rất lớn mà AI tạo sinh có thể gây ra.”

Đề cập về báo chí dữ liệu, hai chuyên gia cho rằng đây là mảnh đất mà AI dễ dàng chiếm lĩnh. Theo ông David Grunewald, có một phần của nghề báo mà AI hoàn toàn có thể đảm nhận, đó là báo chí dữ liệu (data journalism).

Những bài viết tổng hợp số liệu, thống kê sự kiện có thể được AI viết rất nhanh và chính xác. Ông nhận định: “Điều này sẽ giúp nhà báo có thêm thời gian để điều tra, nghiên cứu chuyên sâu và phát triển những hình thức báo chí đi vào chiều sâu hơn.”

Tuy nhiên, ông Grunewald cũng cảnh báo nguy cơ AI tạo ra tin giả, video giả mạo sử dụng công nghệ ứng dụng AI hay còn gọi là công nghệ deepfake, thông tin xuyên tạc và việc phát tán những nội dung sai lệch này trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết.

Ông khẳng định: “Vai trò của báo chí là giữ vững vị trí là nơi xác thực thông tin, là điểm tựa cho sự thật. Đây chính là một trong những thách thức lớn nhất của nghề báo.”

Giữa làn sóng tin giả, định hướng dư luận và công nghệ AI ngày càng lấn át, vai trò của nhà báo càng trở nên sống còn trong thế kỷ XXI, không chỉ đơn thuần là người đưa tin mà còn là người bảo vệ sự thật.

Ông Alain Gérard nhấn mạnh rằng nhiệm vụ then chốt của nhà báo hiện nay là đảm bảo tính xác thực của thông tin. Ông Gérard chia sẻ: “Tôi thường nói với các sinh viên của mình rằng hãy phân biệt giữa 'truyền thông' và 'thông tin.' Truyền thông là sao chép, truyền tải lại thông tin sẵn có. Tuy nhiên, làm báo là đặt câu hỏi, kiểm chứng, đối chiếu và xác minh thông tin đó. Đó là bản chất cốt lõi của báo chí.”

Nhà báo phải có mặt tại hiện trường, tiếp cận các nguồn tin chính thống, phỏng vấn các bên liên quan và xử lý thông tin trên nguyên tắc khách quan, minh bạch, tuân thủ nguyên lý “5W 1H” (Ai, Cái gì, Ở đâu, Khi nào, Tại sao và Bằng cách nào).

Theo ông Gérard, sự bùng nổ của AI chỉ càng khiến nguyên tắc kiểm chứng thông tin trở nên quan trọng hơn bao giờ hết: “Nếu không có nguồn tin chính xác, chúng ta không biết thông tin đến từ đâu. Và khi đó, xã hội sẽ bị dẫn dắt bởi những cỗ máy mà ai cũng có thể lập trình theo ý đồ riêng.”

Cả hai chuyên gia đều khuyến khích những người làm báo không né tránh AI mà cần coi nó như một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ trong công việc.

Ông Grunewald nhấn mạnh: “Hãy coi AI như một người đồng hành, một trợ lý, còn bạn vẫn là người cầm lái. Khi hiểu và biết tận dụng tiềm năng của AI, nhà báo sẽ có thêm thời gian để đi sâu vào những vấn đề chuyên sâu hơn.”

Ông Alain Gérard ví von: “Nếu nhà báo không học hỏi và thích nghi, họ sẽ giống như những loài khủng long từng thống trị nhưng đã tuyệt chủng vì không thể tiến hóa kịp với môi trường mới. Để không bị đào thải, nhà báo thế kỷ XXI phải liên tục trau dồi kỹ năng đa phương tiện: từ văn bản, hình ảnh, video, âm thanh, cho đến podcast.”

Dù AI ngày càng chiếm lĩnh nhiều khâu trong quy trình báo chí, nhưng cả 2 chuyên gia đều khẳng định con người vẫn là trung tâm không thể thay thế trong hoạt động báo chí. Điều tra thực địa, phân tích bối cảnh, đặt câu hỏi phản biện, giữ đạo đức nghề nghiệp và bảo vệ sự thật là những yếu tố cốt lõi chỉ có thể được thực hiện bởi các nhà báo thực thụ.

Ông David Grunewald kết luận: “Tương lai của báo chí không phải là lựa chọn giữa con người hay máy móc, mà là sự cộng tác thông minh giữa hai yếu tố đó để phục vụ công chúng tốt hơn.”

Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của AI, báo chí thế kỷ XXI bước vào một thời kỳ chuyển mình sâu sắc và chưa từng có tiền lệ. Trong bối cảnh ấy, như các chuyên gia đã chia sẻ chỉ những nhà báo luôn giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp, biết tận dụng công nghệ như một công cụ hỗ trợ, không ngừng học hỏi, đổi mới và kiên định với sự thật mới có thể tiếp tục thực hiện sứ mệnh cao cả: phục vụ công chúng bằng những thông tin chính xác, khách quan và đáng tin cậy./.