Việt Nam cần làm gì để thu hút nguồn vốn FDI thế hệ mới?

Sau hành trình hơn ba thập kỷ thu hút vốn đầu tư nước ngoài trực tiếp (FDI) thành công, Việt Nam và toàn cầu đứng trước bối cảnh mới với xu thế hội nhập chuyển động không ngừng. Nếu như trước đây, cả thế giới phải trải qua bao nỗ lực để trở nên “phẳng” hơn với các hiệp định thương mại thì tới nay lại “gồ ghề” hơn bao giờ hết khi mà quyền lợi dân tộc lên ngôi. Bên cạnh đó, cách mạng công nghiệp 4.0 tiếp tục mở rộng trong mọi lĩnh vực và lãnh thổ…

Trước những yêu cầu đó, Việt Nam đang xây dựng một chiến lực thu hút FDI “thế hệ mới” phù hợp với diễn biến chung nhằm đảm bảo thúc đẩy tăng trưởng kinh tế sâu rộng trong giai đoạn 2020 – 2030.

Bài 1: Gia tăng giá trị cho FDI sẽ không tự nhiên mà có

Một trong những nhà đầu tư nước ngoài đầu tiên có mặt từ năm 1986, Công ty Sojitz đã đồng hành cùng Việt Nam đến nay với sự lớn mạnh và phát triển ra nhiều lĩnh vực từ nông nghiệp đến công nghiệp.

Chia sẻ bí quyết thành công tại Việt Nam, ông Hironori Tateiri, Tổng giám đốc Công ty Sojitz Việt Nam cho biết chỉ với triết lý tuân thủ mục tiêu kinh doanh nhằm thúc đẩy hai loại hình giá trị: “Giá trị cho Sojitz” và cho xã hội.”

Để làm được điều những đó, Sojitz đặt ra khẩu hiệu, “con đường mới, giá trị mới,” có nghĩa tạo ra giá trị thông qua các ý tưởng mới mà không bị ràng buộc bởi các quy ước. Với hướng đi đó, Sojitz đã không bị “lỗi thời” trên suốt chặng đường dài hơn 3 thập kỷ gắn bó với Việt Nam và vượt qua các bối cảnh trong từng giai đoạn phát triển kinh tế trong nước cũng như toàn cầu.

Nhìn rộng ra bức tranh toàn cảnh về thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài trực tiếp vào Việt Nam cũng tương tự như việc “chèo lái con tàu kinh doanh” của một doanh nghiệp. Do đó không thể thiếu một chiến lược phát triển phù hợp với xu thế chung của thời đại.

Tự động hóa là tương lai

Theo các chuyên gia, trong bối cảnh hiện tại, cách mạng công nghiệp 4.0 là xu thế tất yếu với những diễn biến thay đổi đến chóng mặt. Do đó, nhận diện và thực hiện hiệu quả cuộc cách mạng 4.0 điều quan trọng đối với sự thành công của chiến lược thu hút FDI thế hệ mới tại Việt Nam.

Báo cáo của Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) cho thấy, để đẩy mạnh phát triển nền công nghiệp thông minh, Việt Nam cần xây dựng chiến lược thu hút FDI thế hệ mới hiệu quả, tận dụng cách mạng công nghiệp 4.0 bằng cách thay đổi cách thức tạo ra ‘mọi thứ” thông qua công nghệ.

Về cơ bản, cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ giúp sắp xếp nền sản xuất có hiệu quả hơn, đồng thời và mở ra các cơ hội kinh doanh mới nhờ tập trung mạnh vào khả năng kết nối.

Sau giai đoạn số hóa trong các ngành chế biến – chế tạo, sự phát triển sẽ diễn ra mạnh hơn trong các lĩnh vực khác như điện toán, kết nối không dây và đặc biệt về năng lực phân tích, nắm bắt thông tin kinh tế, ngoài ra cũng xuất hiện những hình thức tương tác mới giữa con người và máy móc hoặc hơn thế là khả năng cải thiện việc chuyển hóa các chỉ dẫn công nghệ số sang thế giới hữu hình (như tự động tiên tiến và in 3D).

Thực tế cho thấy, công nghệ mới ra đời và kết nối với nhau tạo điều kiện cho doanh nghiệp nâng cao năng suất sản xuất một cách nhanh chóng. Công nghệ và người máy dần thay thế con người trong lao động sản xuất và đây là xu hướng thúc đẩy tăng trưởng tại các quốc gia.

Ví dụ như Adidas vốn nổi tiếng đang hoạt động sản xuất với 90% cơ sở là đặt tại châu Á. Song gần đây, Giám đốc Điều hành của Adidas có trụ sở tại Đức đã chia sẻ: “Adidas có kế hoạch gia tăng sản xuất tự động hoá hoàn toàn – ‘Các nhà máy sản xuất nhanh’ ở Đức và Mỹ sẽ sử dụng người máy sản xuất giày thể thao với đế được làm bằng công nghệ in 3D.”

Tại Việt Nam, báo cáo nghiên cứu từ Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho thấy, “tới đây, khoảng 5 triệu công nhân ngành dệt, điện tử, bán lẻ sẽ bị ảnh hưởng bởi sự phát triển của công nghệ tiên tiến.”

Ông Lê Quân, Thứ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội cho hay, nhu cầu về lao động chuyên môn kỹ thuật trong khu vực FDI chuyển mạnh sang nhóm nghề “thợ có kỹ thuật lắp ráp và vận hành máy móc thiết bị” với tỷ lệ tăng rất nhanh từ 14,76% (năm 2007) lên 57,87% (năm 2017).

Và, tự động hóa đang là điều hết sức cần thiết để cải thiện năng suất, củng cố khả năng cạnh tranh. Thêm vào đó, cách mạng công nghiệp 4.0 cho phép các doanh nghiệp tăng cường khả năng thu thập và phân tích dữ liệu giữa các loại máy móc giúp các quy trình thao tác nhanh, linh hoạt, chính xác và hiệu quả hơn từ đó tạo ra hàng hoá chất lượng cao với chi phí thấp.

Việt Nam thuộc “nhóm non trẻ”

Trước những diễn biến trên, mặc dù những việc làm tay nghề thấp phải đối mặt với nguy cơ bị thay thế bằng máy móc song không thể phủ nhận năng suất sản xuất tăng cùng với môi trường kinh doanh thuận lợi sẽ thúc đẩy tăng trưởng công nghiệp cũng như điều chỉnh lực lượng lao động. Qua đó, Việt Nam sẽ nâng cao được năng lực cạnh tranh trong khu vực và trên toàn cầu.

Do đó, các chuyên gia của IFC sớm cảnh báo, “tự động hoá dù là tương lai” nhưng tình trạng mất việc làm tay nghề thấp sẽ tăng và dòng vốn đầu tư nước ngoài trực tiếp tìm kiếm hiệu quả sẽ suy giảm nếu Việt Nam chỉ dựa vào nhân công giá rẻ làm lợi thế cạnh tranh. Và, họ đưa ra kiến nghị, Việt Nam cần nhanh chóng có chiến lược đa dạng hoá trong tạo việc làm và bảo đảm công ăn việc làm.

Dưới góc độ xã hội, bà Đào Hồng Lan, Thứ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội thừa nhận, năm 2025 tới đây, lực lượng lao động của Việt Nam sẽ vào khoảng 62 triệu người. Vì vậy, toàn cầu hóa và cách mạng công nghệ cũng mang đến những thách thức ngày càng lớn hơn cho nền kinh tế nội địa.

Theo khảo sát về ‘mức độ sẵn sàng cho sản xuất trong tương lai’ năm 2018 của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) tại 100 quốc gia, Việt Nam được xếp vào “nhóm non trẻ” với nền tảng sản xuất hiện hạn chế, mức độ sẵn sàng thấp do hiệu quả yếu kém trên toàn bộ các yếu tố.

Theo ông Lê Quân, đã đến lúc Việt Nam cần có chiến lược để tối đa hóa những lợi ích từ nguồn vốn FDI, trong đó chú trọng đến chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực chất lượng cao.

“Không thể tiếp tiếp tục tận dụng lợi thế lao động giá rẻ, thu hút FDI giao đoạn mới cần ưu tiên vào đầu tư công nghệ cao, công nghiệp mũi nhọn và các ngành có gia tri gia tăng,” ông Quân nhấn mạnh.

Để thực hiện những điều trên, ông Quân cho rằng, việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cần phải làm ngay và Việt Nam nên chủ động đi trước một bước theo cách căn cơ và bài bản. Theo đó, Chính phủ cần có chính sách thúc đẩy nhanh chóng việc đào tạo lại cho người lao động để thích ứng với các thay đổi của khoa học công nghệ đồng thời hệ thống giáo dục nghề nghiệp cần đổi mới mạnh mẽ theo hướng tăng cường tự chủ, nâng cao chất lượng đào tạo bám sát xu hướng của cách mạng công nghiệp lần thứ tư và gắn đào tạo với nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp.

Ngoài ra, ông Quân cũng đề xuất “cần có các chính sách hữu hiệu để thu hút nhân lực chất lượng cao, chuyên gia từ khu vực có vốn FDI vào làm việc trong khu vực công và các doanh nghiệp trong nước”./.

Bài 2: Hình thức đầu tư mới: FDI xuyên biên giới không góp vốn