Ứng dụng công nghệ phát huy giá trị bảo tàng

Khi công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc ứng dụng vào giới thiệu, trưng bày, phát huy giá trị bảo tàng là một xu hướng tất yếu. Công nghệ góp phần giúp hoạt động bảo tàng trở nên sinh động, hấp dẫn, tăng khả năng tiếp cận công chúng. Không chỉ trên thế giới mà các bảo tàng ở Việt Nam cũng đang có những thay đổi mang tính cách mạng, nhờ phát huy hiệu quả từ các ứng dụng công nghệ.

Cuối năm 2024, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam lần thứ 2 nhận giải thưởng Chuyển đổi số quốc gia (Vietnam Digital Awards) của Hội Truyền thông số Việt Nam và Tạp chí điện tử VietTimes, với Giải pháp Không gian triển lãm mỹ thuật trực tuyến VAES đã tạo ra các giá trị vượt trội, xuất sắc, giàu sáng tạo trong giải pháp chuyển đổi số.

Không gian VAES là không gian triển lãm trực tuyến đầu tiên tại Việt Nam được Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam và Vietsoftpro xây dựng gồm hai hạng mục lớn là tòa nhà hình hoa sen cách điệu và các không gian triển lãm bên trong đẹp mắt được xây dựng với lộ trình và thiết kế phù hợp với từng nội dung.

Không gian số này được dựng bằng công nghệ 3D, mô tả không gian thực tế, từ đó người nghệ sĩ có thể tìm cho mình một giải pháp trưng bày phù hợp nhu cầu, tính sáng tạo, đồng thời khách tham quan có thể tiếp cận các tác phẩm mọi nơi, mọi lúc thông qua website hoặc ứng dụng di động.

Đến hết tháng 2, Không gian Triển lãm mỹ thuật trực tuyến VAES có 300 nghìn lượt truy cập và hiện đang diễn ra 15 triển lãm trực tuyến thu hút sự quan tâm của công chúng và người yêu hội họa. Trước đó, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cũng ứng dụng thuyết minh đa phương tiện iMuseum VFA mang đến nhiều trải nghiệm thú vị cho khách tham quan và giành giải thưởng Chuyển đổi số quốc gia năm 2021.

Bà Thu Hương, Trưởng phòng Truyền thông-đối ngoại, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Không chỉ Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, hiện có rất nhiều bảo tàng mạnh dạn đưa công nghệ tiên tiến vào hoạt động trưng bày như công nghệ thực tế ảo (Virtual Realyti-VR), nhất là công nghệ 3D. Thí dụ, Bảo tàng Lịch sử quốc gia sử dụng công nghệ 3D từ rất sớm cả trong công tác trưng bày và lưu trữ hiện vật.

Giờ đây, chỉ cần vào trang web của bảo tàng này, khách tham quan có thể tùy chọn các chủ đề để khám phá như “Việt Nam thời tiền sử”, “Văn hóa Ðông Sơn”, “Văn hóa Óc Eo-Phù Nam”, “Di sản Văn hóa Phật giáo”, “Linh vật Việt Nam”…

Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ là bảo tàng đầu tiên ở Thành phố Hồ Chí Minh sử dụng công nghệ trình chiếu Hologram 3D kết hợp công nghệ thực tế ảo VR thu hút khách tham quan khi tạo ra những hình ảnh hiện vật như trong không gian thực với nhiều góc độ khác nhau.

Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh cũng sớm triển khai dự án Bảo tàng tương tác thông minh 3D/360 và gần đây đã thử nghiệm mô hình Robot Sanbot ứng dụng trí tuệ nhân tạo AI nhằm hướng dẫn khách tham quan với các tính năng như: Trình chiếu hình ảnh, video giới thiệu bảo tàng, giới thiệu các hiện vật, phòng trưng bày…

Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam ứng dụng hệ thống chiếu 3D, màn hình cảm ứng, công nghệ thực tế ảo VR để tái hiện không gian Chiến dịch 12 ngày đêm Ðiện Biên Phủ trên không năm 1972.

Ở không gian tái hiện sự kiện xe tăng của quân giải phóng húc đổ Dinh Ðộc Lập ngày 30/4/1975, người xem khi mang kính trải nghiệm thực tế ảo có được cảm giác như đang di chuyển cùng chiếc xe tăng lịch sử trong giờ phút thiêng liêng của ngày thống nhất đất nước.

Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam hiện đang ứng dụng công nghệ thực tế ảo VR để tạo ra các tour tham quan trải nghiệm kết nối di sản. Khi tham gia VR tour, khách tham quan được khám phá văn hóa của các dân tộc Việt Nam một cách đầy đủ, sinh động.

Bảo tàng hiện cũng ứng dụng công nghệ trình chiếu, âm thanh thuyết minh tự động cùng nhiều màn hình cảm ứng... tăng tính hấp dẫn trong trải nghiệm.

Có thể nói, các ứng dụng công nghệ đang góp phần thay đổi căn bản một thiết chế văn hóa. Trước đây, người ta nghĩ bảo tàng là nơi trưng bày những hiện vật ở trạng thái tĩnh, thì nay, các ứng dụng công nghệ đã xuất sắc trong việc biến các hiện vật tham gia vào từng câu chuyện ở trạng thái động.

Thông điệp được chuyển tải từ mỗi hoạt động của bảo tàng nhờ đó mà trở nên cụ thể, đậm nét, sâu sắc hơn. Công nghệ không chỉ giúp ích cho hoạt động trưng bày hiện vật mà còn được ứng dụng vào tất cả các khâu như sưu tầm, bảo quản hiện vật, truyền thông, kết nối cộng đồng...

Việc ứng dụng công nghệ vào hoạt động bảo tàng giúp tăng đáng kể số khách tham quan là học sinh, sinh viên. Nhiều trường học xem hoạt động trải nghiệm tại bảo tàng như một nội dung học tập về lịch sử, văn hóa, bởi vì các không gian trải nghiệm nhờ công nghệ có thể giúp học sinh hiểu nhanh và sâu các kiến thức cần thiết.

Hay trên trang web của Bảo tàng Lịch sử quốc gia có không gian “Tương tác với nhà sử học”- nơi mà chỉ cần một cú “click chuột”, người xem có thể được nghe các nhà sử học giải thích, giới thiệu về các điểm nổi bật của một sự kiện hay một hiện vật cũng như các câu chuyện thú vị chung quanh chủ đề mà họ quan tâm.

Việc “làm mới” công tác bảo tàng bằng ứng dụng công nghệ số đang là một yêu cầu tất yếu của thời kỳ mới. Nhiều bảo tàng thật sự “lột xác” khi nhanh chóng cập nhật các công nghệ mới, thu hút khách tham quan. Mặc dù vậy, thực tế là một số bảo tàng áp dụng công nghệ vào các hoạt động còn hạn chế và thiếu sáng tạo. Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam Nguyễn Anh Minh cho rằng, khó khăn lớn nhất của các bảo tàng trong ứng dụng công nghệ hiện nay là con người và tài chính. Rõ ràng, việc đầu tư vào các công nghệ mới cần một nguồn tài chính lớn, điều này đòi hỏi các bảo tàng phải làm tốt công tác xã hội hóa. Công nghệ mới bao giờ cũng cần nguồn nhân lực chất lượng bảo đảm kỹ năng chuyên môn để vận hành, nhưng công tác đào tạo nhân lực trong hệ thống bảo tàng hiện nay còn chưa tương xứng.

PGS, TS Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cho biết, hoạt động bảo tàng luôn phải dựa trên ba trụ cột chính là: Khoa học, nghệ thuật và công nghệ. Công nghệ là yếu tố cần thiết tạo nên xương sống cho các hoạt động bảo tàng. Tuy nhiên, công nghệ chỉ có thể phát huy hiệu quả mang đến những trải nghiệm độc đáo qua các tính năng hiện đại trên nền một nội dung trưng bày phong phú với cách kể chuyện sáng tạo. Do đó, yêu cầu hài hòa giữa công nghệ và nội dung là cần thiết, tránh tình trạng một số bảo tàng hiện nay đang đầu tư ứng dụng công nghệ mới nhưng lại sơ sài về nội dung trưng bày.