Trồng rừng thay thế ở Lạng Sơn : Vướng mắc từ thủ tục đến quỹ đất.

 - Những năm qua, các tổ chức, đơn vị tại Lạng Sơn đã nỗ lực thực hiện trồng rừng thay thế khi chuyển mục đích sử dụng đất rừng sang các dự án kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, công tác này đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc cần được tháo gỡ.

Theo tổng hợp từ Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT), từ năm 2020 đến nay, trên địa bàn tỉnh có 53 dự án với hơn 1.353 ha đất lâm nghiệp có rừng bị ảnh hưởng. Để bù đắp diện tích này, các chủ dự án có trách nhiệm thực hiện trồng rừng thay thế. Tuy nhiên, kết quả thực hiện lại không mấy khả quan. Sau 5 năm chỉ có 2 dự án thì chủ dự án tự tổ chức trồng rừng thay thế với diện tích 113,5 ha; 44 dự án được chủ dự án lựa chọn hình thức nộp tiền vào Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng của tỉnh với tổng diện tích phải trồng thay thế trên 1.181 ha; 2 dự án với diện tích trên 4,8 ha đã quá thời gian cần trình lại chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác; 5 dự án chưa thực hiện nghĩa vụ trồng rừng thay thế với diện tích gần 54 ha.

Thiếu quỹ đất trống

Ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc Sở NN&MT cho biết: sở đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, phê duyệt đơn giá và hướng dẫn các chủ dự án thực hiện nghĩa vụ trồng rừng thay thế theo quy định của Bộ NN&MT và điều kiện thực tế của tỉnh. Tuy nhiên, việc triển khai gặp rất nhiều trở ngại. Một trong những khó khăn lớn nhất là bài toán về quỹ đất. Theo quy định hiện hành, việc trồng rừng thay thế ưu tiên thực hiện trên đất quy hoạch cho rừng đặc dụng, phòng hộ và đất rừng sản xuất giao cho các doanh nghiệp nhà nước hoặc hỗ trợ trồng rừng gỗ lớn cho hộ gia đình, cá nhân, tuy nhiên thực tế tại Lạng Sơn lại không mấy thuận lợi.

"Đối với rừng đặc dụng, quỹ đất trống có thể trồng được rừng đã được giao nhiệm vụ triển khai trồng rừng theo quy định, diện tích đất trống còn lại chủ yếu là núi cao, đá lộ đầu, giao thông khó khăn cho việc vận chuyển cây giống, phân bón. Đối với rừng phòng hộ, công tác rà soát đất trống được thực hiện hằng năm, đã giao chỉ tiêu cho các huyện trồng rừng ở những nơi có đủ điều kiện; diện tích đất trống còn lại hiện nay tuy còn nhưng rải rác, nhỏ lẻ, nằm ở những khu vực núi cao, địa hình phức tạp, khu vực biên giới chưa được rà phá bom mìn, một số nơi là bãi chăn thả gia súc của người dân... nên cũng thiếu quỹ đất trồng rừng thay thế" ông Nguyễn Hữu Hưng, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Lạng Sơn thông tin.

Đối với đất rừng sản xuất, quy định hỗ trợ trồng rừng gỗ lớn cho hộ gia đình, cá nhân lại vướng mắc với quy định mới về hỗ trợ tín dụng đầu tư trồng rừng gỗ lớn, khiến đối tượng này không đủ điều kiện tham gia trồng rừng thay thế bằng nguồn vốn từ Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng của tỉnh. Các doanh nghiệp nhà nước thuộc Tổng Công ty Lâm nghiệp Việt Nam lại không mặn mà do quy định phải ghi tăng vốn điều lệ khi sử dụng nguồn tiền này.

Ghi nhận ở huyện Lộc Bình cho thấy, giống như các huyện, thời gian qua, công tác trồng rừng thay thế trên địa bàn cũng gặp không ít khó khăn khi tìm kiếm quỹ đất. Nguyên nhân chính là do diện tích đất trống để trồng rừng còn manh mún, nhỏ lẻ, xa khu dân cư, chủ yếu nằm ở vùng địa bàn sâu, vùng xa với địa hình hiểm trở, giao thông đi lại khó khăn. Thêm vào đó, nhiều khu vực trồng rừng thay thế của yếu ở địa bàn phức tạp, khó vận chuyển cây giống, phân bón để thực hiện trồng rừng làm tăng chi phí vận chuyển cây giống, vật tư và nhân công; một số vùng đất có chất lượng kém, cần cải tạo đất trước khi trồng, dẫn đến tăng chi phí ban đầu cũng là những trở ngại lớn cho công tác này.

Anh Tô Bách, công chức Phòng NN&MT huyện Lộc Bình chia sẻ: Chính vì những lý do trên, từ năm 2020 đến nay, tại Lộc Bình mới triển khai được 2 dự án với tổng diện tích 56,3 ha tại xã Nam Quan và Hữu Lân, với kinh phí hỗ trợ trực tiếp cho người dân tham gia là 3,8 tỷ đồng.

Khó khăn về quỹ đất đã dẫn đến tình trạng nhiều dự án đã nộp tiền vào Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng của tỉnh (tổng cộng hơn 126 tỷ đồng) nhưng vẫn chưa thể triển khai trồng rừng trên thực tế. Do đó trong tổng số 53 dự án trồng rừng thay thế thì cả tỉnh còn 9 dự án với diện tích 336 ha và tương ứng hơn 33 tỷ đồng vẫn "nằm im" trong quỹ do chưa bố trí được quỹ đất. Như vậy đến thời điểm này, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng của tỉnh còn tồn trên 64 tỷ đồng (bao gồm chi phí chăm sóc năm 2024 và số tiền chưa giao chủ đầu tư thực hiện trồng rừng thay thế) chưa thể giải ngân. 

Vướng về quy định

Bên cạnh vấn đề quỹ đất, những vướng mắc trong các quy định cũng gây không ít khó khăn cho công tác trồng rừng thay thế.

Theo Thông tư 25/2022/TT-BNNPTNT ngày 30/12/2022 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ NN&MT) quy định về trồng rừng thay thế thì khi chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác, chủ dự án phải nộp tiền trồng rừng thay thế trong vòng 10 ngày kể từ khi nhận được văn bản của UBND tỉnh. Tuy nhiên nếu quá thời hạn này, dù đã có văn bản đôn đốc nhưng cơ quan chức năng vẫn chưa có chế tài xử phạt cụ thể đối với hành vi chậm nộp nên gây ảnh hưởng đến tiến độ chung.

Một vấn đề khác là việc đấu thầu nhân công trồng rừng thay thế theo Luật Đấu thầu 2023. Theo hướng dẫn ban đầu, việc giao cho cộng đồng dân cư địa phương thực hiện chỉ áp dụng cho các chương trình mục tiêu quốc gia và chương trình đầu tư công. Điều này gây ra nhiều lo ngại khi diện tích đất trồng rừng thay thế lại nằm trên địa bàn các thôn, bản, nơi người dân đã canh tác lâu đời. Nếu đơn vị trúng thầu nhân công lại là một doanh nghiệp từ nơi khác đến sẽ khó nhận được sự hợp tác của người dân địa phương, tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh và gây khó khăn cho công tác kiểm tra, giám sát.

Ngoài ra, việc kiểm soát chi tiền trồng rừng thay thế theo Thông tư 24/2024/TT-BNNPTNT ngày 12/12/2024 của Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ NN&MT) sửa đổi, bổ sung một số điều của các thông tư trong lĩnh vực lâm nghiệp cũng đang gặp vướng mắc do chưa có hướng dẫn cụ thể về quy trình kiểm soát chi qua Kho bạc Nhà nước. Thêm vào đó, quy định về việc thu bổ sung tiền chênh lệch đơn giá khi chuyển địa điểm trồng rừng cũng chưa thực sự hiệu quả khi chủ đầu tư đã được xác nhận hoàn thành nghĩa vụ nộp tiền tại địa phương ban đầu…

Giám đốc Sở NN&MT Lạng Sơn cho biết: Trước những khó khăn chồng chất trong công tác trồng rừng thay thế, Sở NN&MT tỉnh Lạng Sơn đã chủ động kiến nghị Bộ NN&MT xem xét mở rộng đối tượng thực hiện nghĩa vụ này sang diện tích đất quy hoạch cho rừng sản xuất. Đề xuất này đi kèm với việc áp dụng cơ chế hỗ trợ đầu tư tương tự như Nghị định 58/2024/NĐ-CP về chính sách đầu tư trong lâm nghiệp và hỗ trợ tín dụng trồng rừng gỗ lớn với mong muốn sẽ khai thác được nguồn lực đất đai tiềm năng từ cộng đồng. Bên cạnh đó, việc sửa đổi các quy định pháp lý hiện hành, đặc biệt là về thời hạn nộp tiền trồng rừng thay thế và bổ sung chế tài xử lý nghiêm minh đối với các trường hợp chậm trễ hoặc cố tình không thực hiện nghĩa vụ.

Cùng đó, Sở NN&MT cũng đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để từng bước tháo gỡ các "nút thắt". Cụ thể, công tác rà soát và đánh giá kỹ lưỡng quỹ đất hiện có được ưu tiên hàng đầu, thông qua việc phối hợp chặt chẽ với các địa phương để khảo sát thực địa, phân loại đất theo tiềm năng sử dụng và xây dựng kế hoạch trồng rừng phù hợp cho từng khu vực. Hiện tại diện tích đã giao (chưa trồng) đang thực hiện các thủ tục khảo sát thiết kế, đấu thầu… để trồng rừng là trên  281 ha (Tràng Định trên 128 ha, Văn Lãng trên 3 ha, Đình Lập gần 120 ha; Ban Quản lý rừng đặc dụng Mẫu Sơn trên 30,5 ha).  

Thời gian tiếp theo, nhiệm vụ trồng rừng thay thế tiếp tục được triển khai. Mặc dù còn nhiều khó khăn, vướng mắc nhưng với sự quyết tâm của các cấp chính quyền, sự vào cuộc tích cực của cộng đồng và những giải pháp được nghiên cứu, đề xuất một cách bài bản, tin rằng Lạng Sơn sẽ có thêm nhiều diện tích rừng được phủ xanh, góp phần quan trọng vào sự phát triển lâm nghiệp bền vững của tỉnh và cả nước.