Tinh hoa nghề chạm khắc

Giữa lòng Thủ đô Hà Nội, làng Ngũ Xã (quận Ba Đình) vẫn lưu giữ những giá trị truyền thống. Từ thế kỷ 17, những lò đúc đồng rực lửa nơi đây đã cho ra đời các tác phẩm tinh xảo, từ tượng Phật đến đỉnh đồng, phản chiếu tinh thần sáng tạo, bền bỉ của các nghệ nhân.

Dẫu trải qua bao thăng trầm lịch sử, những nghệ nhân làng nghề Ngũ Xã luôn động viên nhau giữ gìn tinh hoa nghề đúc đồng, khẳng định vị thế của một làng nghề cổ truyền tài hoa.

Tại làng Ngũ Xã, dân làng suy tôn Minh Không thiền sư làm tổ nghề, xây đình Ngũ Xã thờ phụng, thể hiện sự trân trọng và thành kính với những giá trị truyền thống lịch sử. Xa xưa, các thợ đúc chuyên chế tác tiền cho triều đình, sau mở rộng sang chế tác các vật phẩm thờ cúng như tượng Phật, đỉnh đồng, bát hương và đồ dùng sinh hoạt...

Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng (78 tuổi, ở số 178 phố Trấn Vũ) được UNESCO tặng danh hiệu “Báu vật nhân văn sống” vì sản phẩm của ông cùng với các sản phẩm làng nghề Ngũ Xã khác chính là hiện thân của sự tinh tế bản sắc văn hóa Việt. Gặp ông, chúng tôi vui mừng vì được tận mắt chứng kiến “Báu vật nhân văn sống” đang thổi hồn vào tác phẩm.

Chính thức kế nghiệp cha từ năm 1976, ông Nguyễn Văn Ứng đã chứng kiến bao thăng trầm, biến động của làng nghề. Dù đã ở tuổi xế chiều và sức khỏe thuyên giảm sau cơn bạo bệnh, ông vẫn gắn bó với nghề, tận tâm truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ, cũng như đảm nhận vai trò cố vấn cho các thợ tại xưởng. “Công đoạn khó nhất là chạm khắc và mài giũa từng chi tiết. Tay nghề giỏi phải có con mắt nghệ thuật. Tôi có thể làm đến khi không còn sức, vì làm nghệ thuật là phải say mê”, nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng chia sẻ.

Nhờ sự phát triển của công nghệ, quy trình đúc đồng với nhiều công đoạn phức tạp nay đã được rút ngắn, gồm các giai đoạn: Tạo hình, làm khuôn, đúc, sửa nguội thô, sửa nguội tinh và cuối cùng là hoàn thiện màu. Trong đó, chạm khắc, mài giũa tỉ mỉ là khâu quyết định sự tinh xảo và hồn cốt tác phẩm. Một bức tượng thường cần thời gian từ một đến hai tháng để hoàn thành, trong khi những tác phẩm lớn hơn có thể kéo dài đến hơn một năm. Đặc biệt, đối với các bức tượng Phật, ngoài tay nghề khéo léo, người thợ còn phải gửi gắm cả sự tâm huyết vào đó. Bởi chỉ khi có tâm, tác phẩm mới thực sự có hồn cùng những đường nét thanh tao.

Ông Nguyễn Thanh Tuấn (50 tuổi, con trai nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng) cho biết: “Tôi theo học nghề từ năm 10 tuổi, tiếp xúc với nghề cũng được 40 năm. Nghề này đòi hỏi sự kiên trì, tình yêu tha thiết và cả niềm đam mê nghệ thuật. Tôi luôn sẵn sàng đào tạo, truyền nghề cho các bạn trẻ, tuy nhiên đến nay, ít có người thật sự phù hợp và muốn theo học nghề”.

Không riêng gì đúc đồng, nhiều làng nghề truyền thống cũng đang đối mặt với nguy cơ mai một. Nhưng sau những cuộc trò chuyện với một số nghệ nhân làng nghề Ngũ Xã, chúng tôi nghiệm ra rằng, dẫu thời thế có đổi thay, những tác phẩm của làng nghề Ngũ Xã vẫn vẹn nguyên dấu ấn văn hóa Thăng Long, góp phần khẳng định vị thế của một làng nghề truyền thống giàu giá trị lịch sử.