Tiêu chuẩn kỹ thuật về kinh tế tuần hoàn

Hoạt động sản xuất, tái chế sản phẩm là một ngành kinh tế tuần hoàn có vị trí quan trọng trong đời sống kinh tế của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam; được xem là "chìa khóa" quan trọng để biến chất thải rắn thành nguồn lực phát triển kinh tế xanh bền vững. Tuy nhiên, đến nay nước ta vẫn chưa có bộ tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về kinh tế tuần hoàn; gây nhiều khó khăn cho hoạt động trong lĩnh vực này.

Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi ngày nước ta có gần 70.000 tấn chất thải rắn chưa qua xử lý. Tuy nhiên, chỉ có chưa đến 15% trong số đó được thu gom, tái chế, bao gồm: nhựa, giấy, rác thải điện tử, pin-ắc quy, dầu nhớt…

Năm 2024, trong khi Văn phòng Hội đồng trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu quốc gia (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chỉ công bố 24 doanh nghiệp đủ năng lực tái chế chất thải rắn thì thực tế trên cả nước có rất nhiều doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực này.

Đáng chú ý, ở những làng nghề tái chế chì, nhôm, đúc đồng, giấy, sản xuất bao bì, đồ nhựa… tình trạng vi phạm pháp luật về môi trường rất phổ biến. Hầu hết hoạt động tái chế tự phát và không được kiểm soát, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống và sức khỏe con người.

Từ những năm đầu khi đất nước bước vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Đảng và Nhà nước ta nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động sản xuất, tái chế sản phẩm đối với nền kinh tế và bảo vệ môi trường.

Năm 1998, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 36/CT-TW ngày 25/6/1998 về tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Năm 2012, Chính phủ có Nghị quyết số 10/NQ-CP ngày 24/4/2012 ban hành Chương trình hành động triển khai Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 2011-2020 và Phương hướng, nhiệm vụ phát triển đất nước 5 năm 2011-2015.

Năm 2020, Luật Bảo vệ môi trường đề cập, có những quy định cụ thể, chi tiết về kinh tế tuần hoàn và vai trò của nó trong vấn đề bảo vệ môi trường, giảm phát thải, năng lượng tái tạo. Gần đây nhất, năm 2022, Quyết định số 687/QĐ-TTg ngày 7/6/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn…

Cùng với tốc độ phát triển của nhiều ngành kinh tế khác, ngành sản xuất, tái chế sản phẩm từ chất thải rắn ở nước ta hiện nay được coi là có dư địa lớn, nhiều tiềm năng chưa được khai thác đầy đủ.

Vai trò của doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, tái chế sản phẩm đối với nền kinh tế tuần hoàn là rất quan trọng. Do vậy, việc gắn trách nhiệm và chia sẻ lợi ích của doanh nghiệp cùng chính quyền và người dân trong việc bảo vệ môi trường là yêu cầu không thể tách rời.

Mới đây, Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã tổ chức tập huấn triển khai trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu. Đây là cách tiếp cận chính sách về môi trường và quản lý chất thải rắn khá hiệu quả mà nhiều quốc gia đã áp dụng.

Trên thế giới, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu được xem là động lực để giúp các nước thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, nhất là ở các quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước EU…

Phó Chủ tịch Hiệp hội Tái chế chất thải Việt Nam Hứa Phú Doãn cho rằng, đội ngũ doanh nghiệp Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực tái chế còn yếu và chưa có sự thống nhất; hạ tầng thiếu và chưa đáp ứng yêu cầu kỹ thuật cao.

Để nâng cao chất lượng đội ngũ, bên cạnh việc đầu tư hiện đại hóa công nghệ cần phải xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn hoạt động; từ đó có cơ chế khuyến khích đối với doanh nghiệp làm tốt và xử lý nghiêm doanh nghiệp vi phạm.

Giám đốc Phát triển Công ty nhựa Duy Tân Lê Anh mong muốn, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này nhận được nhiều hơn nữa sự đồng hành, hỗ trợ của cơ quan quản lý và người dân…

Theo Phó Cục trưởng Cục Môi trường Hồ Trung Kiên, để nhanh chóng triển khai trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu nhằm khai thác đầy đủ giá trị của chất thải có thể tái chế, các doanh nghiệp Việt Nam cần nhanh chóng và quyết liệt hình thành nền công nghiệp sản xuất, tái chế sản phẩm từ chất thải rắn để vừa phù hợp yêu cầu đáp ứng đủ tỷ lệ sản phẩm tái chế đối với hàng hóa xuất khẩu, đồng thời góp phần quan trọng bảo vệ môi trường.

Theo nhận định của Văn phòng Hội đồng trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu, mặc dù tất cả doanh nghiệp có liên quan trong lĩnh vực này đều đồng quan điểm chia sẻ trách nhiệm về bảo vệ môi trường, nhưng cũng còn nhiều thắc mắc liên quan đến định mức trách nhiệm; định mức, tỷ lệ tái chế, sản phẩm tái chế…

Vài năm gần đây, thị trường tiềm năng từ tái chế chất thải rắn ở nước ta đã có sự tham gia của doanh nghiệp nước ngoài, nhất là các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Chính vì vậy, cần sớm xây dựng và ban hành bộ TCVN về các nội dung như Bộ Khoa học và Công nghệ triển khai theo Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 687/ QĐ-TTg, gồm: Đo lường và lập báo cáo các khía cạnh về kinh tế tuần hoàn của sản phẩm, địa điểm và tổ chức; Thiết kế để sản xuất, lắp ráp, tháo rời và xử lý cuối vòng đời; Hướng dẫn lựa chọn chiến lược thiết kế cuối vòng đời phù hợp; Quá trình sản xuất; Quy định kỹ thuật…

Đây là nội dung rất cần thiết và cấp thiết áp dụng trong bối cảnh hoạt động sản xuất, tái chế sản phẩm vừa phải đạt được lợi ích kinh tế, vừa phải góp phần giải quyết khối lượng chất thải rắn “khổng lồ” phát sinh mỗi ngày, đồng thời bảo đảm các yêu cầu về bảo vệ môi trường theo quy định của pháp luật.