Siết chặt quản lý chất thải rắn xây dựng

Quy định còn chung chung

Không khó để tìm kiếm hình ảnh các xe chở rác thải xây dựng chạy trên đường phố. Nhiều xe thiếu các trang thiết bị che chắn hoặc che chắn sơ sài bằng vài tấm bạt rách khiến đường phố bụi mù, ô nhiễm. Nhưng quan trọng hơn cả, nguồn CTRXD này không biết đi về đâu và xử lý như thế nào. Với lượng rác thải sinh hoạt trung bình hằng ngày của Hà Nội khoảng 7.000 tấn, lượng CTRXD đã chiếm khoảng 1.500 tấn. Việc phân loại, thu gom, vận chuyển đang thiếu các quy định cụ thể. Trước đây, các quy định còn khá chung chung, chưa quy trách nhiệm cho ai trong vấn đề thải rác xây dựng. Vì vậy, tình trạng đổ trộm, đổ bừa CTRXD tại một số nơi diễn ra thường xuyên, nhất là tại các dự án đang xây dựng. Về phía người dân xây dựng nhà ở, họ chỉ biết thuê đội ngũ vận chuyển phế liệu xây dựng đến chở, còn đường đi của nguồn thải này họ cũng chẳng quan tâm. Trong khi đó, đây là nguồn phát thải chính, và các chế tài xử phạt còn nhiều kẽ hở, dẫn đến tình trạng lộn xộn. Những công trình lớn của các doanh nghiệp xây dựng đều ký hợp đồng với các đơn vị thu gom, vận chuyển, nhưng phần khu vực nhà dân rất khó kiểm soát được vấn đề CTRXD.

Các chuyên gia nhận định, tình trạng phó mặc cho bên vận chuyển rác thải xây dựng diễn ra từ lâu và chưa có hướng giải quyết cụ thể, nhất là việc quy trách nhiệm trong vấn đề xả thải ra môi trường. Đồng thời, các điểm trung chuyển CTRXD thông thường luôn trong tình trạng quá tải và không có các biện pháp xử lý cơ bản, dẫn đến tình trạng đổ trộm dường như là điều hiển nhiên. Thậm chí nhiều trường hợp đổ trộm gần đây đã bị các lực lượng chức năng phát hiện và xử lý, nhưng có vẻ như “muối bỏ bể”, không kiểm soát được hết. Và câu chuyện xử lý cũng mới chỉ dừng tại các đơn vị vận chuyển bằng những mức phạt chưa đủ sức răn đe mạnh mẽ.

Một vấn đề quan trọng khác là xử lý CTRXD. Hiện nay công tác xử lý chủ yếu là chôn lấp. Điều này đòi hỏi có những bãi chôn lấp lớn, tốn diện tích, chưa kể, chất thải xây dựng rất khó phân hủy và tiềm ẩn nhiều nguy cơ ô nhiễm. Chẳng hạn như tại Hà Nội, mặc dù thành phố đã quy hoạch khoảng 10 khu chôn lấp CTRXD, nhưng với nhịp độ phát triển của đô thị ngày càng lớn, nhiều công trình xây dựng đang và sắp triển khai khiến lượng CTRXD tăng mạnh và trong tương lai chắc chắn các bãi thải này sẽ không còn chỗ chứa. Trong khi đó, khả năng tái chế rác thải xây dựng tại nước ta hiện nay gần như bằng không.

Cần có quy định quản lý đối với CTRXD

Vừa qua, Bộ Xây dựng đã dự thảo Thông tư Quy định về quản lý CTRXD quy định chi tiết Điều 50 Nghị định số 38/2015/NĐ-CP ngày 24-4-2015 của Chính phủ về quản lý chất thải rắn và phế liệu, trong đó quy định việc phân loại, lưu giữ, thu gom, vận chuyển, tái sử dụng, tái chế, xử lý CTRXD.

Theo Cục Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng), Thông tư lần này có nhiều điểm mới, tập trung quản lý tốt nguồn phát thải xây dựng. Trước hết, các dự án, công trình khi xin giấy phép xây dựng phải có thông báo kế hoạch quản lý CTRXD. Đồng thời, CTRXD phải được phân loại, thu gom, lưu giữ, vận chuyển, tái chế, tái sử dụng và xử lý bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật theo quy định, khuyến khích các giải pháp công nghệ, lựa chọn sử dụng vật liệu phù hợp nhằm hạn chế tối đa lượng chất thải phát sinh, tiết kiệm tài nguyên, năng lượng. Đây được coi là một trong những khâu trong quy trình cấp phép nhằm hạn chế đến mức thấp nhất ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường. Tiếp đến là việc siết trách nhiệm của các bên liên quan về quản lý, sử dụng CTRXD. Cụ thể, đối với chủ nguồn thải là các tổ chức, cá nhân sở hữu hoặc thi công xây dựng công trình có phát sinh CTRXD phải có trách nhiệm lập kế hoạch quản lý và bố trí người theo dõi, kiểm tra nguồn phát thải xây dựng. Ký hợp đồng với các đơn vị thu gom, vận chuyển và xử lý CTRXD và những đơn vị này cũng phải công khai, minh bạch thông tin năng lực của mình. Công tác vận chuyển, thu gom, xử lý phải bảo đảm an toàn, đạt tiêu chuẩn môi trường theo quy định bằng các phương tiện chuyên dụng, tránh rò rỉ, rơi vãi chất thải, gây phát tán mùi, bụi. Các địa phương có trách nhiệm phân công, phân cấp trách nhiệm quản lý cho UBND các cấp về quản lý, giám sát quá trình thu gom, vận chuyển CTRXD, phối hợp các ngành chức năng trong kiểm tra, xử phạt vi phạm, đồng thời lập danh sách các công trình xây dựng sẽ phá dỡ, khởi công xây dựng trên địa bàn… Song song việc quản lý CTRXD, Bộ Xây dựng cũng đang tích cực xây dựng các mẫu hợp đồng vận chuyển, thu gom, xử lý CTRXD nhằm quy trách nhiệm “đúng người đúng tội” nếu để xảy ra vi phạm. Đồng thời phối hợp các bộ, ngành, địa phương xây dựng các giải pháp trong vấn đề xử lý, tái chế CTRXD. Các chuyên gia nhận định, “đầu ra” của rác thải xây dựng khá đa dạng: bê-tông, gạch vụn có thể được tái chế thành cốt liệu thô, sử dụng làm vật liệu áo đường hoặc làm vật liệu sản xuất gạch, tấm tường; gỗ, giấy, nhựa sử dụng làm nguyên liệu đốt; nhựa đường có thể tái chế thành vật liệu bê-tông nhựa (dạng cốt liệu)… Tuy nhiên, để đầu tư một nhà máy xử lý, tái chế rác thải xây dựng rất tốn kém, do vậy cần xây dựng những chương trình thí điểm và các chính sách khuyến khích, ưu đãi, thu hút nguồn lực xã hội hóa trong công tác này.