Phim Mùi cỏ cháy - thêm một bức tượng đài về Thành cổ Quảng Trị

Đến mùa hè năm 2011, tính về mặt thời gian, cuộc chiến đấu ở Thành cổ Quảng trị đã lùi xa 39 năm. Chiến tích huyền thoại này mới chỉ được ghi lại trong các trang hồi ký của các tướng tá, trong những bài thơ, những bức tranh hay những ngôi đền đài tưởng niệm… và Xét tới một tác phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh, dài hơi, có lẽ sau cuốn truyện tự thuật Được sống để kể lại của nhà điêu khắc Trần Luân Tín, thì bộ phim truyện nhựa Mùi cỏ cháy là tác phẩm thứ hai…

Để đánh giá được những thành công của phim Mùi cỏ cháy thiết nghĩ, cần thấy được những trở ngại, trước hết ngay từ phương diện kịch bản văn học. Hoàng Nhuận Cầm không muốn kể một câu chuyện tình thời lửa khói liên quan đến con sông Thạch Hãn; một lần vào thăm chiến trường xưa của một thiếu phụ gặp nhiều đổ vỡ trong cuộc đời, nay vào Thành cổ để nhớ về người yêu đã nằm lại tại đây; hoặc là cuộc gặp lại trong ngày hôm nay của hai nhân vật xưa kia thuộc hai chiến tuyến… Tham vọng và cũng là chỗ mạo hiểm của nhà biên kịch Hoàng Nhuận Cầm là muốn thể hiện lại gương mặt thế hệ mình, nhưng phải là trên cái nền miêu tả trực diện những sự biến của Thành cổ Quảng Trị với những chuyến qua lại trên dòng sông lửa Thạch Hãn, với những trận đánh giằng co, kể cả những trận “huyết chiến” để đổi lấy cái giá trên bàn hòa đàm Pa-ri… Bởi vậy, điều trước tiên kịch bản phải tuân thủ nghiêm ngặt những yếu tố lịch sử. Ví như, năm 1970 và năm 1971, hậu phương lớn miền bắc đã “cạn người”. Bộ Quốc phòng phải gọi nhập ngũ sinh viên đang học năm thứ hai, thứ ba. Ví như, lớp tân binh này được huấn luyện rất cấp tốc và được tung ngay vào chiến đấu ở Thành cổ. Lại nữa, trận chiến Thành cổ dữ dội, quyết liệt đến độ hầu như hoàn toàn vắng các “bóng hồng”. Ví như, chiến sự Thành cổ Quảng Trị căng thẳng, dữ dằn đến độ – như lời các chứng nhân kể lại – thật sự là không thể có phút giây cho những tự sự trữ tình… Với điện ảnh phim truyện, những điều vừa kể trên thật khó “gây mầm” để tạo sức cuốn hút, hấp dẫn.