Nỗi niềm đình Khau Ngòa

- Đình Khau Ngòa (thôn Bản Mới, xã Thống Nhất) là di tích kiến trúc nghệ thuật chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa. Trải qua thời gian, hiện nay, ngôi đình ngày càng xuống cấp nghiêm trọng, nhiều hạng mục dột nát ảnh hưởng đến sinh hoạt tín ngưỡng của Nhân dân và du khách.

Đình Khau Ngòa được xây dựng khoảng đầu thế kỷ XVIII. Đình Khau Ngòa thờ Sơn thần Thành hoàng và gắn liền với truyền thuyết ông bà họ Đinh nuôi dưỡng ông Cụt (ông Cộc) được thờ tại đình Vằng Khắc. Do vậy, trong tiềm thức dân gian và Nhân dân địa phương, đình Khau Ngòa gọi là đình cha, đình Vằng Khắc gọi là đình con. 

Theo các cụ cao niên tại địa phương, ban đầu ngôi đình chỉ là một gian nhỏ lợp gianh, sau được dựng lại bằng gỗ, gồm 3 gian 2 chái, mái lợp ngói âm dương, các cột gỗ tròn to kê trên chân đá tảng, xung quanh nhà để trống, không có ván bưng. Trải qua quá trình thời gian tồn tại, đình đã bị đổ và hư hỏng nặng, đến khoảng những năm đầu thế kỷ XX, Nhân dân trong làng đã góp công, góp của xây dựng lại ngôi đình giống như hiện nay.

Đình tọa lạc trên đỉnh đồi, cửa chính đình quay hướng Đông Nam, được xây dựng theo kiểu kiến trúc chữ “Công”, với hai hạng mục chính là gian tiền tế và gian hậu cung. Hệ thống mái đình được thiết kế theo kiểu 4 mái lợp ngói tây, đắp con lươn nổi dọc từ đỉnh mái xuống các cạnh, toàn bộ hệ thống xà, kèo được sử dụng gỗ tự nhiên, kết nối với nhau bằng các mộng, chốt. Gian tiền tế được nối với hậu cung bởi hai dãy tả vu và hữu vu. Đình hiện còn lưu giữ được 28 hiện vật cổ, trong đó có nhiều câu đối, hoành phi khắc chữ hán nôm có giá trị về lịch sử. Trong giai đoạn 1947 – 1948, đình còn là nơi đóng quân của bộ đội địa phương. Hằng năm, lễ hội đình Khau Ngòa được duy trì tổ chức vào ngày 16, 17 tháng 4 âm lịch với nhiều nghi thức truyền thống, trò chơi dân gian đặc sắc. 

Trải qua thăng trầm thời gian, sự tác động của lịch sử, ngôi đình hiện xuống cấp nghiêm trọng, nhiều hạng mục dột nát. Các kết cấu bằng gỗ đã bị mối mọt. đặc biệt là các khung xà, hoành, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự an toàn của di tích và nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng của người dân... Bên cạnh đó, do được sửa chữa từ rất lâu, đồng thời địa phương cũng chưa có điều kiện kinh tế để gia cố lại nên hầu hết các chi tiết được xây bằng xi măng, gạch vữa cũng đã bong tróc, nứt gãy, rêu phủ. 

Anh Hoàng Văn Tiến, Bí thư chi bộ, Trưởng thôn Bản Mới, người phụ trách trông coi đình cho biết: Tình trạng xuống cấp của đình diễn ra mấy chục năm nay nhưng đình chưa được tu sửa. Chúng tôi, những người trông nom đình và người dân địa phương từ lâu rất mong muốn được các cấp chính quyền xem xét, nghiên cứu để tu sửa, bảo vệ để phát huy giá trị của di tích đình Khau Ngòa.

Thời gian qua, UBND xã Thống Nhất đã quan tâm nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị ngôi đình. Theo đó, UBND xã đã chỉ đạo phòng chuyên môn tích cực giới thiệu về di tích trên trang thông tin điện tử của xã; đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân nâng cao ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường, chủ động bảo vệ di tích khỏi nguy cơ xuống cấp. Hằng năm, chính quyền xã và ban quản lý đình đều vận động người dân xã hội hóa, tuy nhiên chỉ sửa sang tôn tạo được những hạng mục nhỏ đã quá xuống cấp và tổ chức lễ hội truyền thống của đình. 

 Năm 2023, đình Khau Ngòa đã được Chủ tịch UBND tỉnh xếp hạng di tích cấp tỉnh theo Quyết định số 2214/QĐ-UBND. Cuối năm 2023, Phòng Văn hóa - Thông tin cũ (thuộc UBND huyện Lộc Bình trước đây) đã nghiên cứu, xây dựng các phương án tu bổ trình UBND huyện Lộc Bình trước đây xem xét đề xuất, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt, từ đó kêu gọi nguồn xã hội hóa tu bổ, tôn tạo lại đình, tuy nhiên do số nguyên nhân khách quan và chủ trương kết thúc hoạt động cấp huyện, vận hành chính quyền địa phương hai cấp nên chưa thực hiện được. 

Ông La Văn Thuần, chuyên viên Phòng Văn hóa – Xã hội xã Thống Nhất cho biết: Cùng với đình Vằng Khắc, đình Khau Ngòa là di tích kiến trúc nghệ thuật có giá trị về lịch sử, văn hóa, nếu được tôn tạo, kết nối chặt chẽ hai đền sẽ góp phần phát triển du lịch tín ngưỡng trên địa bàn xã. Vì vậy, thời gian tới, chúng tôi sẽ tham mưu UBND xã tiến hành khảo sát, đánh giá mức độ xuống cấp, trên cơ sở đó, xây dựng các phương án tu bổ trình cấp có thẩm quyền phê duyệt, từ đó kêu gọi nguồn lực xã hội hóa từng bước tôn tạo, sửa chữa, xây mới nếu cần thiết để phát huy giá trị của di tích.  

Đình Khau Ngòa là ngôi đình cổ, chứa đựng nhiều giá trị ý nghĩa, đặc sắc, vì vậy, việc bảo tồn, phát huy di tích này là việc làm cần thiết, thường xuyên. Thời gian tới, cùng với chính quyền xã Thống Nhất, việc tôn tạo đình Khau Ngòa rất cần sự quan tâm, chung tay của các cấp, ngành, cũng như các nhà hảo tâm để di tích được tu bổ, góp phần lưu giữ những giá trị cổ truyền cho hậu thế.