Những bước tiến vượt bậc của AI và việc sử dụng an toàn, có trách nhiệm

Cuối năm 2022, sau khi công ty OpenAI phát hành phần mềm ChatGPT, một cuộc đua “ngôi vương” trong lĩnh vực AI ngày càng trở nên sôi động, quyết liệt trên phạm vi toàn cầu. Các sản phẩm mới liên tục được các “gã khổng lồ” công nghệ tung ra đang dần làm thay đổi cách sống, cách làm việc của nhiều người.

Những bước tiến vượt bậc

Mới đây nhất, tháng 1-2025, một công ty AI của Trung Quốc là DeepSeek đã phát hành mô hình DeepSeek-R1 – sự kiện được cho là bước ngoặt của cuộc đua AI toàn cầu. Mô hình này nhanh chóng thu hút sự quan tâm nhờ khả năng lập luận tiên tiến, được cho là đạt được hiệu suất tương đương với ChatGPT, nhưng chi phí rẻ hơn nhiều.

Đến tháng 2-2025, một tập đoàn công nghệ khác của Trung Quốc là Tencent đã trình làng mô hình AI mới mang tên Hunyuan Turbo S, có khả năng phản hồi truy vấn chỉ trong vòng chưa đầy một giây, nhanh hơn DeepSeek-R1. Ngoài hiệu suất, Tencent cũng cho biết chi phí sử dụng rẻ hơn nhiều so với các phiên bản trước.

Tại Mỹ, “gã khổng lồ” bán lẻ trực tuyến Amazon ngày 26-2 cũng công bố phiên bản mới của trợ lý giọng nói Alexa được AI tạo sinh hỗ trợ, mang đến đặc tính giống con người hơn và có khả năng thực hiện các hành động theo lệnh, đặt vé hòa nhạc, gửi tin nhắn văn bản, lập kế hoạch cho các chuyến đi…. Đặc biệt, nhờ các chức năng mới của AI tạo sinh, phiên bản này có thể sáng tác một câu chuyện từ các nhân vật được chọn sẵn hoặc soạn một bài hát theo chủ đề.

Trước đó, ngày 24-2, công ty khởi nghiệp AI Anthropic của Mỹ đã ra mắt mô hình Claude Code, được cho là “thông minh nhất từ trước đến nay” của hãng, đặc biệt trong lĩnh vực lập trình máy tính. Claude Code được thiết kế đặc biệt để hỗ trợ các nhà phát triển phần mềm tìm kiếm và đọc mã, chỉnh sửa tệp, chạy thử nghiệm…. Ngoài trí thông minh tổng thể được cải thiện, Claude Code còn làm theo chỉ dẫn tốt hơn và xử lý các phân tích phức tạp hơn.

Cũng tại Mỹ, ngày 17-2, công ty AI của tỷ phú Elon Musk – xAI cũng ra thông báo về phiên bản mới nhất của chatbot Grok. Được quảng cáo là “thông minh một cách đáng sợ”, nhằm mục đích tìm hiểu bản chất của vũ trụ, Grok 3 có sức mạnh tính toán gấp 10 lần so với phiên bản trước đây. Theo ông Musk đây sẽ là chatbot vượt trội hơn bất kỳ mô hình AI nào khác hiện có trên thị trường.

Không chịu kém cạnh, với tham vọng đẩy nhanh các đột phá trong y học và di truyền học, ngày 19-2, Nvidia của Mỹ cho biết đã tạo ra hệ thống AI lớn nhất từ trước đến nay dành cho nghiên cứu sinh học, mang tên Evo 2. Theo đó, hệ thống này có thể đọc và thiết kế mã di truyền trên mọi vật sống. Evo 2 đã học được gần 9.000 tỷ thông tin di truyền từ hơn 128.000 sinh vật khác nhau, bao gồm cả vi khuẩn, thực vật và con người. Bước đột phá này có thể giúp đẩy nhanh quá trình nghiên cứu bằng cách phát hiện các mô hình trong khối lượng dữ liệu khổng lồ mà các nhà khoa học phải mất nhiều năm để phân tích thủ công.

Những thách thức đặt ra và việc phát triển, sử dụng AI an toàn, có trách nhiệm

Bên cạnh những những lợi ích mang lại trong cải thiện cuộc sống và kinh doanh trên toàn cầu, AI cũng được xem là “con dao hai lưỡi”, nhất là khi bị lạm dụng.

Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres từng bày tỏ lo ngại rằng những cuộc xung đột gần đây đang trở thành nơi thử nghiệm những ứng dụng AI vào quân sự, như giám sát tự động, lập phương hướng dự đoán, thậm chí để AI đưa ra các quyết định sống chết mà không cần đến sự giám sát của con người, như việc ứng dụng hệ thống vũ khí tự động, trong đó có các thiết bị bay không người lái (UAV).

Đáng báo động là nguy cơ tích hợp AI vào vũ khí hạt nhân và sự ra đời của các hệ thống AI lượng tử có thể đe dọa an ninh toàn cầu. Các sản phẩm do deep-fake, cũng như thông tin sai lệch do AI tạo ra tiềm ẩn nguy cơ kích động bất ổn, gây khủng hoảng ngoại giao và xói mòn niềm tin của xã hội. Nếu phát triển một cách thiếu kiểm soát, AI có thể làm trầm trọng thêm căng thẳng địa chính trị và làm suy yếu các tiến trình dân chủ. Về an ninh mạng, các tin tặc có thể lợi dụng AI để xác định những lỗ hổng bảo mật thông tin, thực hiện các vụ tấn công mạng, làm tê liệt cơ sở hạ tầng quan trọng và các dịch vụ thiết yếu của một quốc gia, gây thiệt hại lớn và khó truy vết…

Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) Ngozi Okonjo-Iweala cho biết, theo tính toán của tổ chức này, việc áp dụng AI gần như toàn cầu... có thể thúc đẩy thương mại tăng trưởng thêm 14% so với hiện nay. Nhưng kèm theo đó, "sự phân mảnh" trong các quy định về công nghệ và luồng dữ liệu có thể khiến cả thương mại và đầu ra bị thu hẹp.

Đề cập mặt trái của AI, Tổng giám đốc Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) Gilbert Houngbo cũng cho rằng công nghệ này đang dần thay thế các công việc văn phòng của phụ nữ và làm gia tăng chênh lệch thu nhập theo giới tính… Do đó, thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo cần đi đôi với sử dụng AI an toàn, có trách nhiệm cũng như các tiêu chuẩn quốc tế để kiểm soát việc phát triển và sử dụng AI.

Một điểm đáng chú ý là Tổng thống Mỹ Donald Trump sau khi nhậm chức, đã hủy bỏ các quy định kiểm soát AI từ thời chính quyền tiền nhiệm của ông Joe Biden. Điều này khiến các nước Liên minh châu Âu chịu thêm nhiều áp lực trong việc phải giảm bớt kiểm soát đối với các công ty AI của mình. Một khi thiếu các biện pháp kiểm soát phù hợp sẽ làm tăng nguy cơ lạm dụng AI, từ vấn đề đạo đức đến mối đe dọa an ninh quốc gia.

Trước tình hình đó, Liên hợp quốc kêu gọi các nước thành viên nhanh chóng thiết lập “hàng rào bảo vệ quốc tế” nhằm đảm bảo một tương lai AI an toàn, bảo mật và toàn diện cho tất cả mọi người. Tháng 2 vừa qua, Hội nghị thượng đỉnh Hành động về Trí tuệ nhân tạo (AI), do Pháp và Ấn Độ đồng chủ trì, thu hút sự tham gia của 80 quốc gia và tổ chức, kêu gọi ưu tiên thúc đẩy AI “rộng mở, toàn diện, minh bạch, đạo đức, an toàn, bảo mật và đáng tin cậy”.

Theo PGS, TS Trần Quang Diệu, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, AI đã và đang có tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Thời gian qua, việc sử dụng AI đã dần trở thành thói quen của nhiều người, đồng thời AI cũng tham gia vào nhiều mặt hoạt động. Tuy nhiên, sự mô phỏng suy nghĩ của con người của các phần mềm AI đã tạo ra những vấn đề về đạo đức, sự trung thực của thông tin, dữ liệu, quyền riêng tư… Chính vì thế, việc sử dụng AI cần đáp ứng những yêu cầu nhất định, đặc biệt trong bối cảnh bùng nổ của thông tin, dữ liệu hiện nay.

“Để phát huy AI một cách an toàn, hiệu quả, trách nhiệm, tin cậy, trước hết cần hoàn thiện thể chế, quy định về sử dụng AI, xây dựng bộ tiêu chuẩn quốc gia về sử dụng AI, xây dựng hệ sinh thái AI quốc gia, đặc biệt cần nâng cao nhận thức của cán bộ, người dân về sử dụng AI. Mỗi cán bộ, người dân cần được đào tạo, bồi dưỡng, tuyên truyền về sử dụng AI, cả mặt tích cực và mặt trái trong sử dụng, ứng dụng AI trong các hoạt động hàng ngày”, PGS, TS Trần Quang Diệu nhấn mạnh.