Nhật Bản - Hàn Quốc giải bài toán hợp tác trong bối cảnh bất ổn

Khi Nhật Bản và Hàn Quốc chuẩn bị kỷ niệm 60 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao (1965-2025), mối quan hệ phức tạp giữa hai quốc gia Đông Á này đang đứng trước thử thách lớn. Những biến động chính trị nội bộ tại cả hai quốc gia cùng cơn địa chấn địa chính trị toàn cầu, đặt ra câu hỏi cấp thiết: Liệu Seoul và Tokyo có thể vượt qua để kiến tạo một kỷ nguyên hợp tác mới?

Thách thức nội tại

Sau giai đoạn ổn định chính trị, chính trường Nhật Bản đang trong một giai đoạn vô cùng nhạy cảm khi đất nước phải đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng từ kinh tế, xã hội lẫn an ninh và đối ngoại.

Thủ tướng Ishiba Shigeru, người thứ ba ngồi vào chiếc ghế nóng kể từ sau khi cố Thủ tướng Shinzo Abe rút lui vì lý do sức khỏe đang đối diện với thực tế phũ phàng: Đảng Dân chủ tự do (LDP) cầm quyền đã mất đa số ghế tại Hạ viện. Chính phủ thiểu số của ông còn chuẩn bị bước vào cuộc bầu cử Thượng viện tháng 7/2025 được dự báo cực kỳ khó khăn khi phe đối lập đang tập hợp lực lượng để hạ bệ ông cùng đảng LDP cầm quyền. Sau khi lên nắm quyền từ tháng 10/2024, Thủ tướng Ishiba đã khẳng định sẽ giữ vững đường lối đối ngoại của những người tiền nhiệm. Tuy nhiên, điểm yếu chí mạng của ông Ishiba là thiếu kinh nghiệm ngoại giao cũng như ít đồng minh khiến ông khó duy trì đà hợp tác quốc tế như các vị tiền nhiệm.

Trong khi đó Hàn Quốc cũng mới tạm bước qua một cuộc khủng hoảng khi Tổng thống Yoon Suk-yeol, người chủ trương xây dựng mối quan hệ gần gũi với Nhật bị Quốc hội luận tội tháng 12/2024 sau sự kiện thiết quân luật gây tranh cãi. Quyền Tổng thống Choi Sang-mok tạm nắm quyền trong trong thời gian ngắn cùng bối cảnh chính trị chia rẽ sâu sắc đã không thể có bước tiến nào trong công tác đối ngoại.

Nhưng, nguy cơ lớn nhất lúc này với quan hệ song phương nằm ở vị tổng thống mới đắc cử, ông Lee Jae-myung - người từng gọi Nhật Bản là "quốc gia thù địch" và phản đối thể chế hóa hợp tác tam giác Mỹ-Nhật-Hàn vốn là nền tảng cho an ninh khu vực. Nhiều chuyên gia đã dự đoán, "thời kỳ băng giá" trong quan hệ hai nước đang có nguy cơ quay trở lại với rất nhiều biến số khó lường.

Những vực thẳm cũ

Thành tựu lớn nhất dưới thời cựu Tổng thống Yoon Suk-yeol là gác lại tranh cãi lịch sử để tập trung vào hợp tác tương lai đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ. Sự kiện tẩy chay lễ tưởng niệm nạn nhân lao động cưỡng bức tại mỏ Sado (11/2024) đang là chủ đề gây tranh cãi. Khi đó, ứng viên Tổng thống Lee Jae-myung đã có những phát ngôn mạnh mẽ phản đối sự kiện. Ông Lee gọi đó là “thảm họa ngoại giao tồi tệ nhất từ sau giải phóng” khi chính phủ “tiếp tay Nhật Bản làm mất lịch sử của hơn 1.500 công nhân Hàn bị cưỡng ép lao động”.

Những người có tư tưởng cứng rắn ở Seoul cáo buộc Tokyo tổ chức lễ tưởng niệm “thiếu chân thành”, trong khi phía Nhật Bản cho rằng mọi vấn đề đã được giải quyết "triệt để và dứt khoát" từ năm 1965.

Quyền Tổng thống Choi Sang-mok, trong nỗ lực giữ ổn định đã kêu gọi hàn gắn "những vết thương đau đớn trong quá khứ” và “mở ra chương mới trong quan hệ song phương nhân dịp 60 năm bình thường hóa quan hệ hai nước”. Tuy nhiên, lời kêu gọi này có thể thành lời nói suông nếu lãnh đạo mới của Hàn Quốc, ông Lee Jae-myung quyết định đưa các vấn đề như lao động cưỡng bức và "phụ nữ mua vui" vào các phát biểu. Những sự việc này đang được khơi lại sau khi ông Lee Jae-myung tuyên thệ nhậm chức hôm 4/6/2025 vừa qua.

Lợi ích trên hết

Dẫu có những lo lắng về việc tân Tổng thống Lee Jae-myung được đánh giá là “không thân thiện” với Nhật Bản thì những mối đe dọa chung và sức ép địa chính trị khách quan vẫn là động lực buộc hai nước phải xích lại gần nhau trong thời gian tới. Đầu tiên, cả Nhật và Hàn Quốc đều đang có chung một lo lắng về an ninh với Triều Tiên. Vòng thử hạt nhân và tên lửa liên tiếp gần đây của Triều Tiên, cùng với mối quan hệ quân sự Nga-Triều ngày càng sâu sắc sau những hợp tác "trao đổi công nghệ quân sự đổi lấy vũ khí" khiến lo ngại càng rõ ràng.

Ngoại trưởng Iwaya trong chuyến thăm Seoul hồi tháng 1/2025 đã phát biểu: "Tầm quan trọng của mối quan hệ song phương của chúng ta không thay đổi". Điều này cho thấy, cả hai bên tuy nhìn ra những khúc mắc nhưng vẫn sẽ hướng trọng tâm hợp tác để đối phó với các mối đe dọa cụ thể liên quan đến an ninh của mình. Tại Hội nghị Đối thoại tầm nhìn tương lai Hàn Quốc-Nhật Bản 2025" tổ chức ở Tokyo tháng 5/2025 vừa qua, các chuyên gia hai nước đều nhất trí rằng sự bất ổn gia tăng từ Bình Nhưỡng đòi hỏi hợp tác phòng thủ mới giữa Tokyo và Seoul.

Một lý do khác thúc đẩy Nhật và Hàn Quốc phải phối hợp với nhau trong thời gian tới chính là sự thay đổi đến từ đồng minh lớn là Mỹ. Chính sách "Nước Mỹ trên hết" dưới thời Tổng thống Donald Trump đang tạo ra áp lực kép lên cả hai nước. Về thương mại, Nhật và Hàn cùng đối mặt thuế quan cao đối với các mặt hàng thế mạnh là ô tô, thép, hàng điện tử gây tổn thất kinh tế nghiêm trọng.

Về an ninh, cả hai đều bị sức ép gia tăng chi tiêu quốc phòng và chia sẻ gánh nặng đồn trú quân Mỹ. Bà Kristi Govella, Giáo sư Đại học Oxford, chuyên gia hàng đầu về chính trị và quan hệ quốc tế Nhật Bản và khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương nhận định: "Một đồng minh Mỹ chung gây rối buộc Tokyo và Seoul phải tìm kiếm sự tự chủ chiến lược và cơ chế hợp tác song phương mạnh mẽ hơn".

Những đề xuất như của Chủ tịch SK Group, ông Chey Tae-won về việc hợp tác mua LNG chung từ Mỹ để tăng sức mạnh thương lượng là một minh chứng cho tư duy mới này. Chính các chuyên gia tại Đối thoại Tầm nhìn tương lai tháng 5/2025 cũng đề xuất hợp tác đột phá như đồng phát triển các dự án kinh tế, quốc phòng hay thiết lập cơ chế phối hợp để tránh rơi vào thế yếu khi đàm phán riêng rẽ với Washington. Rõ ràng, những lợi ích sát sườn đã thúc đẩy hai bên phải tìm đến nhau bất kể những khúc mắc trong vấn đề lịch sử.

Linh hoạt để tồn tại

Trước thực tế phức tạp, cả hai chính phủ đang có những điều chỉnh chiến lược. Đối mặt với chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, Nhật Bản-Hàn Quốc đều đang chủ động tìm kiếm đồng minh trong các cấu trúc đa phương khu vực và thậm chí là quay lại hợp tác tam giác với Trung Quốc. Cuộc gặp Nhật-Hàn-Trung mới đây có sự tham gia của bộ trưởng phụ trách kinh tế và thương mại 3 nước đã được tổ chức tại Seoul cuối tháng 3/2025 vừa qua. Nội dung chính của cuộc gặp là chủ động thúc đẩy thương mại và hợp tác phát triển hạ tầng để giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ.

Cuộc gặp diễn ra chỉ ít ngày trước khi chính quyền Mỹ công bố mức thuế đối ứng gây sốc với các đối tác đã cho thấy cả 3 nước đã có những chuẩn bị lâu dài từ khi ông Trump thắng cử. Mới đây, Chính phủ Hàn Quốc cũng đã công khai bày tỏ sẽ xem xét khả năng gia nhập CPTPP và cùng Nhật Bản hồi sinh đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).

Tại Hội nghị Tầm nhìn tương lai mới đây, các chuyên gia 2 nước đã đề xuất thiết lập các "nền tảng kỹ thuật trung lập", tập trung vào dự án cụ thể để tránh những vấn đề nhạy cảm trong quan hệ hai nước. Điều này tạo "vùng đệm" giúp hợp tác kinh tế-kỹ thuật tiếp tục ngay cả khi căng thẳng chính trị-lịch sử leo thang. Cùng với đó, nhận thức rõ vai trò của công chúng, cả hai chính phủ đang đẩy mạnh trao đổi thanh niên, học giả và giao lưu văn hóa. Một thế hệ người Hàn Quốc trẻ hơn (dưới 40 tuổi) có quan điểm khác về Nhật Bản đang được thúc đẩy đối thoại để định hình tương lai quan hệ hai nước ngày càng có nhiều điểm tương đồng này.

Bước vào nửa cuối năm 2025, mối quan hệ Nhật-Hàn đang đi trên một con đường nguy hiểm. Một bên là vực thẳm của sự nghi kỵ lịch sử và bất ổn chính trị nội bộ có thể kéo hai nước trở lại thời kỳ "băng giá". Bên kia là lối thoát nhỏ dẫn tới một quan hệ đối tác thực dụng hơn, lấy an ninh và thịnh vượng chung làm trọng tâm. Cho đến lúc này, chưa biết ngã rẽ tiếp theo sẽ về hướng nào vì còn nhiều biến số phía trước như cuộc bầu cử Thượng viện Nhật tháng 7/2025 hay quan điểm chưa rõ ràng của chính quyền Tổng thống Donald Trump đối với Nhật và Hàn Quốc.

Tuy nhiên như bà Kristi Govella nhận định tại Diễn đàn Tầm nhìn mới đây thì: "Cái giá của việc không hợp tác sẽ tăng lên nếu hệ thống quốc tế trở nên bất ổn hơn". Lúc này, hệ thống đấy đã rất bất ổn rồi. Vì lợi ích của mình, lãnh đạo hai nước sẽ cần phải bằng mọi cách né tránh những bất đồng nhằm đi trên con đường hẹp hướng tới tương lai.