Một góc nhìn mới trong cuộc tìm kiếm những sinh vật có trí tuệ trong vũ trụ

Trong các cuộc thảo luận về đề tài tìm kiếm những sinh vật có trí tuệ trong vũ trụ, các nhà khoa học đã vô tình bỏ qua một yếu tố quan trọng: điều kiện cơ bản để ngọn lửa có thể xuất hiện và tồn tại.

Trong quá trình tìm kiếm những nền văn minh ngoài Trái Đất, các nhà khoa học thường tập trung vào một số yếu tố chính sau đây: hành tinh, nơi có khả năng xuất hiện sinh vật có trí tuệ, phải là một hành tinh rắn và nhiều đá, chứ không phải là một hành tinh khí khổng lồ; hành tinh đó phải nằm trong "vùng có thể sinh sống" - khu vực xung quanh các ngôi sao nóng; phải có điều kiện nhiệt độ cho phép nước tồn tại ở thể lỏng, phải có khối lượng đủ để duy trì bầu khí quyển dày đặc với thành phần hóa học thuận lợi cho các quá trình sinh học thúc đẩy sự sống phát sinh và tiến hóa.

Tuy nhiên, trong các cuộc thảo luận khoa học về đề tài tìm kiếm những sinh vật có trí tuệ trong vũ trụ, các nhà khoa học cho tới nay đã vô tình bỏ qua một yếu tố quan trọng. Và yếu tố này chính là: trên hành tinh đó phải có những điều kiện cơ bản để ngọn lửa có thể xuất hiện và tồn tại.

Từng có lần bị buộc phải trở thành nhân chứng bất đắc dĩ cho sức mạnh hủy diệt của ngọn lửa, tác giả của bài viết này bắt đầu suy nghĩ về vai trò đầy nghịch lý của ngọn lửa trong lịch sử nhân loại.

Chính việc biết tạo ra ngọn lửa và chế ngự được nó, bắt nó phải phục vụ mình đã trở thành bước ngoặt mở đường cho loài người chúng ta đạt được những bước tiến bất ngờ trong công nghệ.

Chính nhờ tìm ra được lửa và chế ngự được nó, cha ông chúng ta ở thuở sơ khai mới có thể tự bảo vệ được mình trước sự tấn công của thú dữ. Nếu không có ngọn lửa được kiểm soát, làm sao mà loài người có thể biết nấu ăn và tạo ra được công nghệ ẩm thực tuyệt vời.

Làm sao mà chúng ta có thể hình dung được các ngành luyện kim, gốm sứ, sản xuất thủy tinh, sản xuất hóa chất... nếu không có ngọn lửa được điều khiển bởi con người. Nói tóm lại, ngọn lửa đóng vai trò quyết định trong sự hình thành và phát triển của nền văn minh nhân loại.

Ngọn lửa và sự tiến bộ

Để duy trì ngọn lửa, cần phải có những điều kiện vật lý được xác định một cách chặt chẽ.

Trước hết, phải có đủ lượng ôxy trong khí quyển (nói một cách khác, ôxy phải chiếm ít nhất 15% thành phần bầu không khí ở áp suất bình thường).

Thứ hai, áp suất của bầu khí quyển phải ở mức độ phù hợp, nghĩa là không quá cao cũng không quá thấp. Trong một bầu khí quyển có áp suất thấp hơn đáng kể so với áp suất của khí quyển Trái Đất, ngọn lửa sẽ nhanh chóng tắt lịm do thiếu ôxy.

Ngược lại, nếu áp suất khí quyển quá cao, đặc tính cháy của lửa thay đổi nhiều đến mức việc sử dụng lửa có kiểm soát để phát triển công nghệ có thể trở nên cực kỳ khó khăn, hoặc thậm chí là bất khả thi.

Yếu tố này đặc biệt liên quan đến các hành tinh thường được gọi là "siêu Trái Đất," tức là các hành tinh có khối lượng lớn hơn khối lượng Trái Đất gấp nhiều lần.

Những quan sát thiên văn gần đây cho thấy, những hành tinh "siêu Trái Đất" như vậy cực kỳ phổ biến trong hệ Thiên hà của chúng ta.

Theo tính toán của các nhà khoa học, trên một "siêu Trái Đất" có khối lượng lớn hơn Trái Đất năm lần, áp suất khí quyển trên bề mặt có thể đạt tới 5-10 atmosphere. Còn trên các hành tinh có khối lượng lớn hơn Trái Đất 10 lần thì áp suất khí quyển có thể lên tới vài chục atmosphere.

Trong điều kiện bầu khí quyển đậm đặc như vậy, kể cả với sự có mặt của những sinh vật thông minh hơn loài người chúng ta, thì những nỗ lực của họ hòng chế ngự ngọn lửa nhằm phục vụ cho các công nghệ cơ bản như luyện kim hay gốm sứ đều sẽ là một nhiệm vụ gần như bất khả thi.

Nghịch lý thay, những "siêu Trái Đất" như vậy thường được coi là ứng cử viên sáng giá cho việc tìm kiếm sự sống. Nhưng với việc "loài người" trên đó không chế ngự được ngọn lửa, thì việc xuất hiện một nền văn minh công nghệ trên đó lại trở nên kém hứa hẹn nhất.

Một điều quan trọng cần lưu ý ở đây là mặc dù ôxy là chất rõ ràng nhất hỗ trợ quá trình hình thành ngọn lửa, nhưng về mặt lý thuyết vẫn có thể có các chất hoặc hợp chất khác cũng hỗ trợ hình thành ngọn lửa, như flo, clo, ôxit nitơ hoặc ôxit lưu huỳnh.

Tuy nhiên, những chất này cực kỳ hiếm trong tự nhiên ở nồng độ đủ cao do chúng có hoạt tính hóa học cực mạnh. Ngoài ra, quá trình đốt cháy với sự hỗ trợ của các chất hoặc hợp chất này sẽ đi kèm với sự hình thành các hợp chất độc hại khác. Chính điều này lại tạo ra thêm những trở ngại cho sự hình thành và phát triển của các loài sinh vật cấp cao, có trí tuệ.

Một điều kiện nữa không kém phần quan trọng là sự hiện diện của vật liệu dễ cháy (chủ yếu là các hợp chất chứa cacbon) và phạm vi nhiệt độ thích hợp để phản ứng cháy ổn định có thể diễn ra.

Chính vì những lý do này mà trên các thiên thể như Sao Kim (với bầu khí quyển đậm đặc carbon dioxide độc hại), Sao Hỏa (với bầu khí quyển quá loãng) hay vệ tinh Titan của Sao Thổ (nơi được bao phủ bởi các hồ và biển mêtan) đều là những thiên thể không thích hợp cho sự xuất hiện của các sinh vật có trí tuệ.

Ngay cả khi trên các thiên thể này có thể tồn tại một số dạng nào đó của sự sống, thì chúng sẽ mãi mãi chỉ là những sinh vật giản đơn, không có trí tuệ.

Ngọn lửa được kiểm soát và điều khiển

Xin nói luôn rằng giả thuyết về một môi trường mà ở đó "ngọn lửa được kiểm soát và điều khiển" không hề loại trừ khả năng sự sống có thể tồn tại trong những môi trường kỳ lạ, không giống với môi trường trên Trái Đất.

Giả thuyết này chỉ vạch ra những hạn chế rất lớn trong quá trình phát triển công nghệ ở những môi trường không có ngọn lửa được kiểm soát và điều khiển.

Các sinh vật sống trên một hành tinh không có ngọn lửa được kiểm soát và điều khiển vẫn có thể tiến hóa, phát triển trí thông minh, văn hóa và thậm chí là công nghệ, nhưng về cơ bản họ sẽ vấp phải những trở ngại lớn trong khả năng làm chủ các vật liệu cần được xử lý bằng nhiệt độ cao.

Một điều đáng lưu ý và nhấn mạnh ở đây là: các điều kiện để tồn tại ngọn lửa có liên quan chặt chẽ đến các điều kiện để phát triển sự sống trong môi trường có ôxy.

Lượng ôxy tự do dồi dào tồn tại trong khí quyển của một hành tinh thường là kết quả của hoạt động sinh học bền lâu, mà chủ yếu là hoạt động quang hợp của thực vật sống trên cạn.

Vì vậy, việc tìm kiếm và phát hiện các hành tinh có bầu khí quyển giàu ôxy cho phép chúng ta có thể "dùng một mũi tên bắn trúng hai con chim" - vừa tìm ra điều kiện cho sự sống có trình độ phát triển cao, vừa tìm ra môi trường tiềm năng để phát triển công nghệ.

Cũng có thể, đó chính là lý do tại sao cho tới nay chúng ta vẫn chưa một lần nào bắt được tín hiệu vô tuyến điện từ các nền văn minh khác, bởi lẽ số lượng hành tinh mà ở đó có thể đánh lửa từ một que diêm có lẽ là ít hơn nhiều so với số lượng hành tinh có thể tồn tại một dạng nào đó của sự sống.

Và thậm chí, giả sử trên một hành tinh nào đó có loài người thông minh sinh sống, nhưng nếu họ không khai thác được lửa, họ sẽ không thể chế tạo được công nghệ để giao tiếp với chúng ta./.