Khoác tấm áo di sản cho sản phẩm tiêu dùng

Một chiếc áo phông in hình sản vật Việt Nam, một cuốn sách với bìa làm từ sơn mài, trúc chỉ, hay một chiếc gối có họa tiết hoa văn truyền thống... những sản phẩm tiêu dùng trong sinh hoạt thường ngày giờ đây cũng có thể kể câu chuyện văn hóa. Đó là cách giúp di sản không chỉ được bảo tồn, phát huy mà còn được lan tỏa rộng rãi trong cuộc sống thường ngày của nhân dân.

Nhiều năm trước đây, khách tham quan khi đến với Di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu-Quốc Tử Giám (Hà Nội) thường thấy ở quầy hàng lưu niệm tràn ngập các sản phẩm đồ chơi không rõ nguồn gốc, xuất xứ, đầy màu mè, ánh sáng nhấp nháy, thậm chí có cả sản phẩm có yếu tố bạo lực, trong khi thiếu vắng những sản phẩm đặc trưng của văn hóa và con người Việt Nam.

“Dẫu rằng những sản phẩm này vẫn bán đắt hàng, vẫn nhiều khách mua, nhưng trong một không gian di sản, thực trạng này không thể kéo dài. Vì thế, chúng tôi đã định hướng là những sản phẩm lưu niệm tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám phải đáp ứng được 4 yếu tố: Gắn với giá trị văn hóa, xuất phát từ các làng nghề của Hà Nội, sản xuất từ nguyên vật liệu thân thiện với môi trường và có tính ứng dụng để không chỉ ngắm nhìn mà còn có thể sử dụng thường xuyên”, TS Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu-Quốc Tử Giám cho biết.

Từ quan niệm định vị giá trị này, hơn 70 sản phẩm như sổ, áo, khăn, mũ, cà vạt... gắn với Văn Miếu-Quốc Tử Giám đã được ra đời nhờ sự kết hợp giữa các nhà thiết kế sáng tạo và đội ngũ sản xuất từ các làng nghề nổi tiếng của Hà Nội như: Lụa Vạn Phúc, gốm sứ Bát Tràng, sơn mài Hạ Thái, mây tre đan Phú Vinh...

Sáng tạo dựa trên chất liệu di sản truyền thống là hướng đi mà nhiều gương mặt trẻ lựa chọn và đã gặt hái những thành công ở trong nhiều lĩnh vực, từ thủ công truyền thống đến nghệ thuật biểu diễn, như: “Họa sắc Việt” của Trịnh Thu Trang, "Thêu tay Tú Thị” của Bùi Thị Mai Lan, “Zó Project” của Trần Hồng Nhung, “Tired City” của Nguyễn Việt Nam, “Ỷ Vân Hiên” của Nguyễn Đức Lộc, Hợp tác xã Vụn Art, “Lên ngàn” của Nguyễn Quốc Hoàng Anh, “Bắc Bling” của Hòa Minzy và Tuấn Cry... hay đang “nổi như cồn” hiện nay là ca sĩ Phương Mỹ Chi tại cuộc thi “Sing! Asia” với những ca khúc trẻ trung, hiện đại nhưng vẫn đậm màu sắc dân gian Việt.

Những nghệ sĩ, nhà thiết kế sáng tạo ấy đã kể lại câu chuyện di sản bằng ngôn ngữ sáng tạo của thời đại. Theo bà Bùi Thị Hương Thủy, Phó trưởng phòng Quản lý di sản, Sở Văn hóa và Thể thao TP Hà Nội, phát triển công nghiệp văn hóa trong lĩnh vực di sản có nhiều tiềm năng, lợi thế. Khai thác tối đa bản sắc truyền thống để biến di sản trở thành sản phẩm văn hóa sáng tạo có tính ứng dụng cao, sẽ góp phần tạo ra những lợi ích kinh tế lớn lao, đồng thời khẳng định giá trị văn hóa Việt Nam với bạn bè quốc tế.

Kho tàng chất liệu di sản vô cùng mênh mông, nhưng để khoác tấm áo di sản cho các sản phẩm tiêu dùng không phải là điều dễ dàng. Hiện nay, sự kết nối giữa các nghệ nhân-lực lượng sản xuất tại các làng nghề, với các nhà thiết kế-đội ngũ sáng tạo và nhà đầu tư, doanh nghiệp để bảo đảm “đầu ra” cho các sản phẩm vẫn còn rời rạc, thiếu và yếu.

Bà Trần Tuyết Lan, Giám đốc Công ty Cổ phần doanh nghiệp xã hội Craft Link-thương hiệu đã hơn hai thập kỷ đồng hành với các nhóm dân tộc thiểu số, nhóm khuyết tật và các nhóm làng nghề thủ công để giúp họ tạo ra thu nhập và phát triển bền vững từ các sản phẩm văn hóa truyền thống chia sẻ: “Sau dự án đầu tiên Craft Link thực hiện, chúng tôi nhận ra rằng khó có thể lưu giữ truyền thống nếu những sản phẩm làm ra không đem lại thu nhập bảo đảm cho người dân làng nghề. Nghệ nhân và cộng đồng cần có thu nhập ổn định. Bởi vậy, điều quan trọng nhất là làm thế nào để cuối cùng sản phẩm văn hóa được đưa ra thị trường, đem lại thu nhập cho người sản xuất, cho các nghệ nhân. Đây là yếu tố sống còn, là động lực để gìn giữ và phát huy giá trị di sản".

Hiện nhiều làng nghề đang gặp một vấn đề lớn là giới trẻ dần xa rời với nghề truyền thống mà chủ yếu chỉ có những người lớn tuổi hơn còn tâm huyết lưu giữ nghề. Làm thế nào để nghệ nhân lớn tuổi lưu giữ và truyền đạt lại nghề truyền thống cho thế hệ mai sau là điều rất quan trọng. Khi mối liên kết “3 nhà”-nhà sản xuất, nhà thiết kế, nhà đầu tư-chặt chẽ hơn, nhuần nhuyễn hơn sẽ tạo ra những sản phẩm văn hóa chất lượng, qua đó bảo đảm thu nhập để các nghệ nhân có thể tiếp tục duy trì nghề truyền thống và lưu giữ cho thế hệ mai sau.

Với mong muốn quảng bá và khuyến khích giới trẻ khai thác chất liệu di sản như một nguồn cảm hứng sáng tạo, hiện TUVA Communication đang tổ chức cuộc thi sáng tạo “Theo bước di sản cộng đồng” trên website disanketnoi.vn. Cuộc thi nằm trong khuôn khổ dự án Di sản kết nối - Bộ sưu tập di sản số, do Hội đồng Anh khởi xướng và TUVA Communication phối hợp thực hiện, nhằm tạo cơ hội để cộng đồng trực tiếp đóng góp và hưởng lợi từ việc bảo tồn di sản văn hóa.