Giảm gánh nặng bệnh tật từ ô nhiễm không khí

Thời gian gần đây, Hà Nội liên tiếp ghi nhận chất lượng không khí ở mức nguy hại, có lúc đứng thứ 2 trên thế giới về ô nhiễm. Trước tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng tại các đô thị lớn, nhiều giải pháp thiết thực được Chính phủ, các bộ, ngành đưa ra với lộ trình cụ thể, đồng bộ nhằm bảo đảm sức khỏe cộng đồng.

Ngày 14/7, hệ thống quan trắc không khí đo được chỉ số AQI (chỉ số theo dõi chất lượng không khí) tại Hà Nội đạt mức 167, tức là mức báo động đỏ, nguy hại đến sức khỏe con người. Khi chỉ số AQI càng cao thì mức độ ô nhiễm không khí càng lớn. Theo nhiều chuyên gia trong lĩnh vực môi trường, yếu tố gây ra tình trạng ô nhiễm không khí tại Hà Nội chủ yếu do ô nhiễm bụi, bao gồm bụi PM10 và bụi mịn (PM2.5 và PM1). Điều đáng nói là mức độ ô nhiễm tại Thủ đô vẫn luôn đạt mức cao liên tiếp trong những năm gần đây.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, ô nhiễm không khí không chỉ gây ra các bệnh về đường hô hấp mà còn làm tăng nguy cơ mắc hen suyễn, đột quỵ, ung thư phổi. Ngoài ra, còn làm gia tăng các bệnh về tim mạch và một số bệnh về da, niêm mạc, ảnh hưởng đến hệ thần kinh, hệ miễn dịch. Những đối tượng có hệ miễn dịch kém như người cao tuổi, phụ nữ có thai thì càng chịu tác động lớn.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Liên Hương, Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết: “Tôi từng chứng kiến bệnh nhân mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính sau nhiều năm sống trong môi trường ô nhiễm bụi mịn. Không khí ô nhiễm, bệnh nhân tiếp xúc với bụi mịn lâu ngày sẽ làm hệ hô hấp suy giảm, lâu dần nó cứ đi sâu vào cơ thể gây ra bệnh lý nghiêm trọng.

Tổ chức Y tế Thế giới đã đo đạc và khuyến cáo tỷ lệ bụi mịn cho phép là dưới 12 microgram/m3. Nhưng thời gian qua tỷ lệ bụi mịn tại Hà Nội trong những ngày ô nhiễm nặng là rất cao, cho thấy mức độ bệnh tật sẽ tăng lên đáng kể. Bệnh tật tăng sẽ kéo theo chi phí dành cho điều trị y tế tăng, gánh nặng kinh tế đè lên vai người dân, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế-xã hội đất nước”.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Xuân Phú, Phó Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, nhiều bệnh nhân mắc ung thư phổi đang điều trị tại bệnh viện cho biết, họ sống trong môi trường ô nhiễm không khí nhiều năm, tiếp xúc nhiều với bụi mịn, đây là yếu tố nguy cơ rất cao dẫn đến các bệnh lý nghiêm trọng về phổi. Bà Phạm Thị Minh Khoa (phường Hồng Hà, thành phố Hà Nội) chia sẻ: “Mang tiếng ở nhà mặt phố tại Thủ đô nhưng nhà tôi lúc nào cũng phải cửa đóng then cài, trừ những lúc cần thiết mới mở. Khói bụi từ các loại xe trên đường cứ liên tục thả ra, nhất là những lúc xe cộ đông thì không thể chịu nổi. Chỉ cần hít vào là cả nhà ho sặc sụa, rồi khó thở, ốm đau liên tục”.

Những nguyên nhân chính gây ra ô nhiễm không khí có thể kể đến như bụi mịn, khói mù từ giao thông đô thị, các loại xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch không đạt tiêu chuẩn, hoạt động xây dựng, sản xuất công nghiệp, các hoạt động dân sinh, sử dụng bếp than tổ ong trong sinh hoạt, kinh doanh, đốt rơm rạ, các yếu tố khí hậu, thời tiết…

Thời gian qua, nước ta đã nỗ lực trong công tác cải thiện tình trạng ô nhiễm môi trường không khí, song vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức như thiếu nguồn lực thực thi chính sách, thiếu kiến thức, trình độ kỹ thuật khoa học và công nghệ, thiếu mối liên kết đa ngành. Các biện pháp triển khai tại Việt Nam còn dàn trải, chưa có sự ưu tiên và chưa thật sự quyết liệt. Chính vì vậy, để cải thiện môi trường không khí đòi hỏi sự phối hợp liên ngành, liên vùng cùng sự đồng hành của toàn hệ thống chính trị, doanh nghiệp và cộng đồng.

Trong dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025-2030, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đề ra kế hoạch, mục tiêu và các chỉ tiêu cụ thể cần đạt được. Mục tiêu là từng bước khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí, đặc biệt tại các đô thị lớn; nâng cao sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, bền vững. Cụ thể, đến năm 2030, nồng độ bụi mịn PM 2.5 sẽ phải giảm ít nhất 20% so với mức trung bình của năm 2024; kiểm soát các nguồn gây ô nhiễm chính như khí thải công nghiệp, giao thông và hoạt động đốt rơm rạ; xây dựng đô thị văn minh, phát triển không gian xanh và tăng cường truyền thông, hợp tác quốc tế. Bộ Y tế cùng với Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ có sự phối hợp chặt chẽ trong quá trình triển khai các giải pháp.

Đáng chú ý, trước thực trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng tại nhiều địa phương, đặc biệt là các đô thị lớn, ngày 12/7, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ký ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường, trong đó có yêu cầu Hà Nội lên phương án cấm xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong Vành đai 1 kể từ tháng 7/2026.

Thủ tướng giao Bộ Công an tăng cường nắm tình hình, rà soát các cơ sở, khu vực gây ô nhiễm trên toàn quốc để chỉ đạo kiểm tra, điều tra, xử lý nghiêm tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường. Thực hiện các giải pháp, biện pháp để các tổ chức, cá nhân chuyển đổi phương tiện, lộ trình đến ngày 1/7/2026 không có xe mô-tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch (nhiên liệu xăng, dầu) lưu thông trong Vành đai 1.

Từ ngày 1/1/2028 không có xe mô-tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô-tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong Vành đai 3.

Về xử lý nước thải, chất thải rắn, người đứng đầu Chính phủ yêu cầu Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội xây dựng đề án xử lý ô nhiễm các sông, kênh, rạch trong nội thành (quý III/2025); lập lộ trình đến năm 2028 di dời các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm ra khỏi khu dân cư; thí điểm không sử dụng đồ nhựa dùng một lần trong các nhà hàng, khách sạn, quán ăn… nằm trong Vành đai 1 (thực hiện từ quý IV/2025); ưu tiên đầu tư các nhà máy xử lý rác thải công nghệ cao, hiện đại nhằm giảm tỷ lệ chôn lấp, không để rác thải tồn đọng gây ô nhiễm.

Chỉ thị số 20/CT‑TTg là một bước tiến mạnh mẽ trong lộ trình đô thị xanh hóa và giảm ô nhiễm không khí ở Hà Nội. Chỉ thị này mang tính chiến lược, không chỉ nhằm hạn chế ô nhiễm tại trung tâm mà còn thúc đẩy toàn thành phố chuyển đổi phương tiện và hạ tầng giao thông.