Chống buôn lậu thuốc lá thế hệ mới: Vẫn chưa xử lý triệt để

Chính phủ đã ba lần đề nghị Bộ Công Thương phối hợp đề xuất phương thức quản lý thuốc lá thế hệ mới nhằm phòng chống buôn lậu, nhưng đến nay các cơ quan vẫn đang tranh luận phương thức quản lý.

Thiết bị hút và tinh dầu thuốc lá điện tử nhập lậu bị tịch thu trên địa bàn thành phố Nam Định.

Nhiều vụ buôn lậu thuốc lá điện tử bị phát hiện và xử lý trong thời gian gần đây song nguồn cung các sản phẩm thuốc lá điện tử lậu vẫn chưa bao giờ khan hiếm. Điều này có nghĩa là có rất nhiều vụ được thực hiện trót lọt.

Lợi nhuận từ việc buôn lậu thuốc lá thế hệ mới bao gồm thuốc lá điện tử, và thuốc lá làm nóng (thuốc lá nung nóng) lên đến 400%, nhưng lại chưa có một chính sách đủ nghiêm minh nào để hàng hóa được quản lý bằng luật và giới buôn lậu chùn tay.

Thuốc lá điện tử: Buôn lậu nhưng bán công khai

Chỉ trong năm 2020, cơ quan quản lý đã phát hiện và xử lý nhiều vụ buôn lậu và tiêu thụ bất hợp pháp thuốc lá thế hệ mới. Riêng trong tháng 1/2021, đã có hơn 75.000 sản phẩm thuốc lá làm nóng bị thu giữ.

Trước đó, cơ quan quản lý thị trường Hà Nội phát hiện 1.537 sản phẩm là thiết bị hút thuốc lá, phụ kiện, tinh dầu thuốc lá điện tử không có hóa đơn, chứng từ, nguồn gốc xuất xứ.

Đồng thời Quảng Ninh cũng triệt phá đường dây buôn lậu lên tới 12.000 sản phẩm thuốc lá điện tử. Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh thì thu giữ được 4 kiện thuốc lá thế hệ mới với tổng giá trị hàng hóa lên tới 1 tỷ đồng.

Gần đây nhất, lực lượng chức năng đã thu toàn bộ gần 3.500 sản phẩm thuốc lá điện tử tại Đà Nẵng, mà theo lời khai của chủ nguồn hàng trên thì số lượng này chủ yếu để bán cho “khách hàng” là học sinh từ 12-18 tuổi.

Khi phát hiện sai phạm, do thiếu luật dành cho nhóm sản phẩm này, các cơ quan chức năng chỉ có thể xử lý như hàng hóa buôn lậu thông thường, hàng do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc và phạt hành chính.

Mặt khác, theo các đối tượng khai nhận, việc buôn bán các sản phẩm này trung bình thu lợi đến 4-5 lần.Sản phẩm đa phần từ Trung Quốc nên giá rẻ và đủ mọi giá cho mọi loại đối tượng kể cả sinh viên học sinh. Thêm vào đó lại có nhiều mùi vị hấp dẫn kích thích giới trẻ.

Lợi nhuận thu hút và chưa có luật quản lý nên trong 2 năm gần đây, số ca buôn lậu thuốc lá thế hệ mới tăng cao, tạo thành một vòng lặpmà chưa thể xử lý triệt để.

Luật để quản lý thuốc lá thế hệ mới: Muộn còn hơn không

Thuốc lá điếu là sản phẩm có hại nhưng vẫn là ngành kinh doanh hợp pháp, có điều kiện tại Việt Nam. Trong khi đó, thuốc lá thế hệ mới gồm thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử vẫn đang chờ luật thông qua để tiếp cận thị trường dù những sản phẩm này đã được khoa học kiểm nghiệm, được một số nước gồm Mỹ, Đức, Anh, Nhật Bản… nhìn nhận là giúp giảm thiểu tác hại đối với những người hút thuốc lá trưởng thành nhưng không thể cai thuốc lá điếu.

Những sản phẩm được phát triển trên nền tảng nghiên cứu khoa học này còn đang chịu tiếng xấu do những nguồn hàng nhập lậu, biến tướng tùy tiện gây ra.

Năm 2020, nhiều hội thảo đã được triển khai nhằm giải quyết vấn nạn buôn lậu thuốc lá điếu nhưng cũng đồng thời nêu bật những lo ngại trong việc xử lý buôn lậu thuốc lá thế hệ mới khi mặt hàng này ngày càng thu hút giới buôn lậu tham gia.

Điều nổi bật trong các hội thảo chính là “chưa hề có cụm từ ‘thuốc lá thế hệ mới’ nằm trong văn bản pháp luật” để xử lý. So với thuốc lá điếu đã có quy định rõ ràng, thì với thuốc lá thế hệ mới, cơ quan chức năng khó khăn từ việc xử lý hành vi buôn lậu, áp dụng hình phạt răn đe, cho đến biện pháp tiêu hủy để không gây ảnh hưởng đến môi trường.

Gần 4 năm qua, Chính phủ đã ba lần đề nghị Bộ Công Thương phối hợp cùng các cơ quan ban ngành đề xuất phương thức quản lý thuốc lá thế hệ mới nhằm góp phần phòng chống buôn lậu, nhưng đến nay các cơ quan vẫn còn đang tranh luận phương thức quản lý hợp lý.

Tuy nhiên, tựu trung lại thì vấn đề vẫn nằm ở việc cần phải sớm có cơ chế quản lý đối với những nhóm sản phẩm này nhằm tránh “vết dầu loang” gây ra bởi tình trạng buôn lậu. Theo đó, cũng đã có những đề xuất cần xem xét những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nào phù hợp với định nghĩa của luật phòng chống, tác hại thuốc lá để có thể áp dụng ngay. Nếu được như vậy thì gánh nặng của việc quản lý sẽ được giảm thiểu rất nhiều lần.

Đến nay, trong nhóm thuốc lá thế hệ mới thì thuốc lá làm nóng do có chứa nguyên liệu thuốc lá nên đang phù hợp với định nghĩa của luật phòng chống tác hại thuốc lá và cũng theo công ước khung của tổ chức y tế quốc tế nhìn nhận đây là sản phẩm thuốc lá.

Vì vậy, kết hợp những điều kiện này thì có thể thấy việc áp thuốc lá làm nóng theo luật hiện nay để sớm quản lý, kiểm soát, ngăn chặn buôn lậu là điều hoàn toàn có thể./.