Bảo tồn giá trị di sản văn hóa trong bối cảnh mới

- Từ ngày 1/7/2025, việc kết thúc cấp huyện cũng có tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực, trong đó có công tác quản lý và bảo tồn di sản văn hóa (DSVH). Hiện nay, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) Lạng Sơn cùng chính quyền các cấp, ngành liên quan đang chạy đua với thời gian để hoàn thành khối lượng công việc này, đảm bảo DSVH được bảo tồn nguyên vẹn và phát huy giá trị trong bối cảnh mới.

Việc kết thúc cấp huyện đồng nghĩa với việc chuyển giao chức năng quản lý hành chính trực tiếp đối với nhiều lĩnh vực từ cấp huyện lên cấp tỉnh hoặc xuống cấp xã. Trong đó, quản lý DSVH là một lĩnh vực đặc thù, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về lịch sử, văn hóa và chuyên môn nghiệp vụ.

Quyết liệt rà soát, kiểm kê và phân loại

Hiện nay, Lạng Sơn có 420 di tích, trong đó có 2 khu di tích quốc gia đặc biệt (Khu di tích khởi nghĩa Bắc Sơn, Khu di tích lịch sử Chi Lăng), 32 di tích quốc gia, 111 di tích cấp tỉnh. Ngoài ra, còn vô số DSVH phi vật thể, di tích lịch sử - văn hóa khác nằm rải rác trên khắp các huyện, xã. Các di tích này trước đây phần lớn được quản lý bởi chính quyền cấp huyện, cấp xã hoặc các đơn vị sự nghiệp cấp huyện. Khi cấp huyện không còn, việc chuyển giao quản lý là điều bắt buộc.

Ông Nguyễn Đặng Ân, Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh cho biết: Chủ trương kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp huyện từ 1/7/2025 là một cuộc cách mạng trong cải cách hành chính. Đối với ngành văn hóa, đây vừa là thách thức lớn, vừa là cơ hội để rà soát, đánh giá lại toàn bộ công tác quản lý di sản, từ đó xây dựng một bộ máy tinh gọn hơn, chuyên nghiệp hơn và hiệu quả hơn trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa của tỉnh.

Thực hiện chỉ đạo của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch (VHTT&DL), Sở VHTT&DL đã và đang tham mưu UBND tỉnh thực hiện chặt chẽ quy trình sắp xếp, bàn giao quản lý di sản. Sở đã giao phòng chuyên môn phối hợp với cơ quan, đơn vị liên quan rà soát, kiểm kê toàn diện; lập hồ sơ bàn giao chi tiết; xác định cơ quan, đơn vị tiếp nhận quản lý. Hiện tại, sở tiếp tục yêu cầu, đôn đốc Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin các huyện, thành phố báo cáo về tình hình sắp xếp, quản lý di tích tại cơ sở để tổng hợp, báo cáo UBND tỉnh trong ít ngày tới. Ông Nguyễn Đặng Ân cho biết thêm.

Để đảm bảo tính liên tục, không bị gián đoạn trong công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Đặc biệt, việc bàn giao phải diễn ra nhanh chóng nhưng vẫn phải đảm bảo tính chính xác, đầy đủ về hồ sơ, hiện trạng và giá trị của từng di tích, di sản trong khi chỉ còn hơn nửa tháng nữa, công tác này phải hoàn thành, thời gian này ngành VHTT&DL đang tích cực phối hợp chặt chẽ, đồng bộ từ cấp tỉnh, cấp huyện đến cấp xã.

Thực hiện chỉ đạo của Bộ VHTT&DL và UBND tỉnh về việc rà soát, điều chỉnh và thực hiện xác định ĐVHC hình thành sau sắp xếp đối với lĩnh vực DSVH, Sở VHTT&DL đã nghiên cứu, tham mưu triển khai các nội dung thuộc thẩm quyền, trách nhiệm của địa phương, của ngành theo yêu cầu; phối hợp với UBND các huyện, thành phố rà soát, điều chỉnh và thực hiện xác định ĐVHC thành lập sau sắp xếp có di tích.

Theo đó, từ tháng 4/2025, Sở VHTT&DL đã phối hợp thực hiện chặt chẽ quy trình sắp xếp, bàn giao quản lý di sản. Trong đó, Phòng Quản lý Văn hóa và Gia đình của Sở VHTT&DL đã phối hợp với phòng văn hóa, khoa học và thông tin cấp huyện, cán bộ văn hóa cấp cơ sở tiến hành rà soát từng di tích (đã được xếp hạng, di sản đang có giá trị nhưng chưa được công nhận). Đồng thời, đánh giá hiện trạng bảo quản, mức độ hư hại, nhu cầu tu bổ, phục hồi và hướng dẫn đơn vị liên quan cách lập hồ sơ ban giao di tích. 

Song song với đó, UBND các huyện, thành phố đã và đang phối hợp rà soát, quyết định giao cho UBND cấp xã (nơi có di tích) trực tiếp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Ông Nguyễn Văn Thịnh, Phó Chủ tịch UBND huyện Cao Lộc cho hay: Cao Lộc hiện có 24 di tích văn hóa, trong đó 3 di tích được xếp hạng cấp quốc gia, 10 di tích được xếp hạng cấp tỉnh. Các di tích nằm rải rác ở các xã, thị trấn, trong đó có Khu du kích Ba Sơn nằm tại địa bàn 5 xã (Hòa Cư, Hải Yến, Công Sơn, Cao Lâu, Xuất Lễ). Ngay sau khi có chỉ đạo của tỉnh, UBND huyện đã chỉ đạo phòng chuyên môn phối hợp rà soát, kiểm kê lại toàn bộ các di tích, di sản trên địa bàn và đối chiếu hồ sơ, kiểm tra hiện trạng từng di tích, di vật để đảm bảo không có sai sót, thất thoát khi bàn giao. Chúng tôi cũng đã yêu cầu các xã, thị trấn báo cáo chi tiết về tình hình quản lý di tích tại cơ sở.

Đảm bảo không thất thoát giá trị

Sau khi DSVH được rà soát và kiểm kê thì việc xác định cơ quan, đơn vị tiếp nhận quản lý cũng đã được các cấp, ngành liên quan tính toán, cân nhắc để đảm bảo nguyên tắc phù hợp, đúng quy định, hướng dẫn của cấp trên.

Theo đó một số di tích do cấp huyện quản lý sẽ được chuyển về cấp tỉnh, còn lại phân cấp mạnh cho cấp xã, nơi di tích tọa lạc. Hiện tại, tỉnh có 2 di tích Nhị - Tam Thanh, Núi Tô Thị, Thành Nhà Mạc (thành phố Lạng Sơn) và Bảo tàng khởi nghĩa Bắc Sơn (huyện Bắc Sơn) dự kiến sẽ được giao về Bảo tàng tỉnh quản lý.

Tuy nhiên hiện tại, điều khiến cán bộ ngành VHTT&DL, người dân lo ngại là việc sắp xếp đơn vị quản lý di tích sẽ gây gián đoạn trong hoạt động quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di tích. 

Huyện Lộc Bình hiện có 21 di tích, trong đó 1 di tích xếp hạng cấp quốc gia, 12 di tích cấp tỉnh và 9 di tích được đưa vào danh mục kiểm kê. Một số di tích tiêu biểu trên địa bàn huyện như: Linh địa Mẫu Sơn (di tích Quốc gia) và 12 di tích xếp hạng cấp tỉnh gồm: Khu vực núi Mẫu Sơn, Núi Phặt Chỉ, Đền Khánh Sơn, Chùa Trung Thiên, Đình Vằng Khắc, Đình Khau Ngòa, Địa điểm đầu nguồn suối Long Đầu, Khu di tích Chi Lăng, Thác Bản Khiếng, Khu di tích lưu niệm dòng họ Vi, Điểm cao 424, Địa điểm Cốc Lùng (Song Luồng).

Anh Lương Đức Tâm, Công chức Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Lộc Bình chia sẻ: Trong thực tế có nhiều di tích có tính chất phức tạp về kỹ thuật tu bổ, cần sự theo dõi sát sao. Chúng tôi mong muốn sau sắp xếp, ĐVHC cấp xã mới được quản lý các di tích trên địa bàn, trực tiếp làm tốt công tác quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị của các di tích này để di tích không bị mai một, xuống cấp.

Để các DSVH được bảo tồn, phát huy tốt giá trị sau sắp sắp xếp ĐVHC, hiện tại, Sở VHTT&DL cũng đang tập trung vào việc: chuyển giao đầy đủ hồ sơ, tài liệu; đảm bảo tất cả các tài liệu, hồ sơ liên quan đến di sản được bàn giao đầy đủ, minh bạch và có hệ thống. Thời gian tới tăng cường tập huấn, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng về quản lý di sản cho đội ngũ cán bộ văn hóa ở cấp cơ sở; kiểm tra, giám sát định kỳ để đánh giá hiệu quả của công tác quản lý sau chuyển giao, kịp thời hỗ trợ giải quyết các khó khăn, vướng mắc phát sinh. Cùng đó là đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của di sản, khuyến khích tổ chức, người dân chủ động tham gia vào các hoạt động bảo tồn và phát huy.

Việc sắp xếp lại DSVH khi tinh gọn bộ máy hành chính là yêu cầu cấp thiết hiện nay, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, quyết tâm cao của các cấp, ngành liên quan. Với sự chủ động của Sở VHTT&DL, sự vào cuộc của chính quyền các cấp và sự đồng thuận của các tổ chức, cá nhân, tin rằng các giá trị văn hóa, lịch sử quý báu trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn sẽ tiếp tục được gìn giữ, phát huy và trở thành nguồn lực quan trọng cho sự phát triển bền vững của tỉnh trong giai đoạn mới.