Bên trong lớp học AI dành cho người già ở Trung Quốc

Khi trí tuệ nhân tạo (AI) trở thành một phần của cuộc sống hàng ngày ở Trung Quốc, người cao tuổi đang gặp khó khăn trong việc theo kịp.

Trong lớp học, cô giáo Li Xiaoyi nhắc lần thứ ba: "Các bác tìm biểu tượng hình cô gái nhé", đồng thời chỉ tay vào hình đại diện hoạt hình với mái tóc ngắn và đôi mắt to. “Chức năng này dùng để trò chuyện”, cô hướng dẫn tiếp.

Cả lớp – đều là người lớn tuổi – chăm chú tìm khuôn mặt Doubao, chatbot AI nổi tiếng do ByteDance phát triển. Một phụ nữ khoảng 60 tuổi giơ tay: “Thưa cô giáo, Doubao của tôi không có hình bạn gái. Chỉ có dấu ba chấm thôi".

"Bác thử cuộn lên xem", cô Li đáp. Một lát sau, bà vui vẻ nói: “À, cô ấy đây rồi!”

Một số học viên khác vẫn đang loay hoay với nút tắt tiếng, Wi-Fi hoặc cỡ chữ. Ba giảng viên, gồm Li, đi quanh lớp, hướng dẫn từng người.

Bên trong lớp học đặc biệt

Lớp học diễn ra ở Hoàng Nham, Chiết Giang – nơi có dân số già chiếm 20%. Nhóm của Li, gồm nhiều cựu nhà báo, từ mùa xuân năm nay đã tập trung giảng dạy AI cho người cao tuổi.

Khóa học “Kết bạn với AI” là một trong số ít chương trình tại Trung Quốc dành riêng cho thế hệ sinh trước thời smartphone, khi AI đang ngày càng len lỏi vào đời sống thường ngày.

“Bạn phải chậm lại, thay đổi cách truyền đạt và coi mỗi lần tiếp xúc với AI của họ như thể hoàn toàn mới”, Li chia sẻ.

Ba dấu chấm

Cô Li luôn bắt đầu bằng việc hướng dẫn chỉnh cỡ chữ: “Trước tiên, các bác hãy nhấp vào ba dấu chấm. Sau đó, tìm 'Điều chỉnh phông chữ'”, cô nói. “Bên trái nhỏ hơn, bên phải lớn hơn. Điều chỉnh để dễ đọc nhất. Bác nào chỉnh xong rồi thì giơ tay nhé”, cô mỉm cười.

Bài học luôn chậm rãi, lặp lại nhiều lần. Ngay cả những từ quen thuộc như “giao diện hội thoại” hay “hộp nhập liệu” cũng phải được diễn đạt lại. Cô Li giải thích: “Đối với họ, những thuật ngữ này chỉ là những khoảng trống”. Vì vậy, “ba dấu chấm” thay cho menu, “hình đại diện cô gái” chỉ chatbot, còn biểu tượng loa được giải thích rõ ràng từng bước là điều chỉnh âm thanh.

Mỗi buổi học tập trung vào những việc đơn giản: hỏi chatbot về nấu ăn, sức khỏe, mẹo vặt hay du lịch. Khi có sự cố, Li và các giảng viên đến từng bàn hỗ trợ tận tay.

“Nhiều người cao tuổi thậm chí không biết AI là gì”, cô nói. “Chúng tôi cho họ thấy AI giúp gì trong cuộc sống hàng ngày. Và đó là lúc họ bắt đầu hiểu”.

Vì thế, cô tập trung vào Doubao – chatbot có giao diện thân thiện, nhiều nút bấm và hình ảnh dễ hiểu. “Hãy tưởng tượng các bác đang đi tham quan. Chỉ cần chụp ảnh rồi nhờ bot giải thích”, cô gợi ý. Với người có bệnh nền, “hãy hỏi chatbot về các gợi ý bữa ăn”. Và nếu thấy cô đơn, “trò chuyện với bot có thể giống như gọi điện cho một người bạn ảo”, cô nói.

Những tuần cuối, học viên được khuyến khích thử nhiều tính năng hơn. Li Ming, 68 tuổi, từ chỗ không biết đăng nhập, nay đã tạo bưu thiếp bằng AI. Wang Ping, 76 tuổi, thêm chim cánh cụt hoạt hình vào video du lịch Nam Cực và nhắn cho cô: “Cô làm tôi cảm thấy mình như 50 tuổi trở lại”.

Khó khăn duy trì

Ý tưởng mở lớp dạy AI cho người cao tuổi bắt đầu từ bữa cơm Tết đầu năm, khi ông nội 95 tuổi của cô Li – một giáo viên nghỉ hưu – bất ngờ nói: “Cài đặt cái này cho ông”, rồi chỉ vào Doubao. Cô làm theo, và bất ngờ là ông dùng rất nhanh. Câu hỏi đầu tiên là chỉ đường đến trung tâm văn hóa, sau đó ông tìm thông tin về người vợ quá cố. Nhiều tuần sau, ông vẫn còn dùng app. “Thỉnh thoảng ông nội gửi tôi mấy tấm ảnh ông chụp. Ông vẫn viết thơ tay nhưng rất thích tạo ảnh, tra cứu, đặt câu hỏi”, Li kể.

Chỉ hơn một tháng sau, dự án gia đình của cô biến thành công việc toàn thời gian. Cô hợp tác với một vài đồng nghiệp cũ từ Trung tâm Truyền thông Hoàng Nham, tự gọi nhóm là “Áo khoác ấm áp nhỏ”. Đợt đầu tiên có hơn 40 người đăng ký. Lớp học không chỉ xoay quanh AI, mà còn tạo ra những thay đổi cá nhân: “Tôi đang cố gắng kiểm soát tính khí của mình hơn. Mẹ tôi nói bà cảm nhận được sự khác biệt”, Li chia sẻ.

Tuy nhiên, việc duy trì chương trình là thách thức lớn. Sau một buổi học miễn phí, các lớp nâng cao có học phí 199 tệ ( khoảng 27 USD), nhưng chỉ 18 người đăng ký – không đủ để nhóm năm người của cô Li hòa vốn. “Gần 80% người từng quan tâm đã không quay lại. Đây là điều chúng tôi không ngờ tới”, Li nói. Những người tiếp tục thường có cả thời gian và tài chính ổn định. Trong khi đó, các lớp học do nhà nước hỗ trợ chỉ mất 200 tệ cho cả kỳ học.

Trường đại học địa phương cho mượn phòng học nhưng không hỗ trợ tài chính. “Nếu không có lương làm truyền thông, chúng tôi không thể trụ nổi một tháng”, cô nói.

Để tiếp tục hoạt động, nhóm mở rộng ra ngoài lớp học: sản xuất video ngắn, tổ chức hội thảo với các công ty địa phương, chia sẻ bài học thực tế và nội dung được tạo bằng AI. Tuy nhiên, mục tiêu vẫn chỉ giới hạn trong khu vực. Huang Chuan, thành viên nhóm, nói: “Bạn không thể áp dụng một công thức chung cho tất cả người lớn tuổi. Nếu mang lớp học đến nơi khác, chúng tôi sẽ phải làm lại từ đầu”.